Kunst of Kitsch

Om met deze titel maar gelijk de knuppel in het hoenderhok te gooien. Kijk, niemand kan ontkennen dat de bekendheid van Murakami een boost heeft gekregen door elkaar versterkende drijfveren van enerzijds de media(aandacht) en anderzijds de consument, de lezer. Per definitie een hype. Voordat er van dit boek nog maar een pagina was gepubliceerd werd het al bejubeld in de pers. In de eerste week gingen er in Japan een miljoen(!) exemplaren over de toonbank. Alleen door het aantal voorinschrijvingen kreeg het boek al de status van bestseller. En dat allemaal ongelezen. Murakami had voor de gein zijn boodschappenlijstje moeten publiceren.
Ik bedoel dit niet denigrerend; Murakami is een fantastische schrijver en hoort bij de wereldtop. En (als ik interviews lees) bovendien een verdomd aardige kerel zonder enige pretenties. Zelf ben ik al vanaf midden jaren zeventig fan van Stephen King, maar zelfs die heeft een flinke periode gehad waarin zijn boeken onder de maat waren.
Kortom: ieder boek dient opnieuw objectief en kritisch beoordeeld te worden. Verdient dat ook. Laten we eens kijken…

Onze protoganist Tsukuru Tazaki gaat op 36-jarige leeftijd op zoek naar zichzelf. Op aandringen van zijn vriendin Sala die zich niet aan hem wil binden totdat hij afgerekend heeft met zijn verleden. Op jeugdige leeftijd is Tsukuru verbannen uit een hecht vriendenclubje van vijf. Maar hij heeft nooit uitgezocht waarom hij uit die groep werd gezet en ging steeds meer geloven dat hij er nooit echt bij heeft gehoord. Zij hadden immers allemaal een kleur in hun achternaam. Vandaar de bijnamen Blauwe, Rooie, Zwartje en Witje. Alleen Tsukuru had geen kleur en dus geen bijnaam. Hij was en bleef gewoon Tsukuru. Dit kleurloze tekent de rest van zijn leven. Ook de jongeman Haida met wie hij tijdens zijn studietijd vriendschap sluit, laat hem zonder duidelijke reden in de steek. Alle ingrediënten dus voor een flinke dosis verlatings- en bindingsangst, en niet meer dan logisch dat Sala eerst een schoon schip eist voordat ze in wat voor bootje dan ook stapt.
En dus volgen we Tsukuru in zijn worstelingen met het verleden.

Van alle werken van Murakami is dit het boek met de kortste synopsis. Maar ook een dunne verhaallijn kan met veel kracht worden uitgewerkt. En dat is wat ik persoonlijk toch net even mis. De magie van eerdere werken ontbreekt. Het lijkt of Murakami de overdaad aan mysterie in de rest van zijn oeuvre wil overcompenseren. Het resultaat is niet geheel onplezierig, niet geheel oninteressant, maar wel bijna zo kleurloos als Tsukuru denkt te zijn. Vooral vriendin Sala en studiegenoot Haida krijgen weinig diepgang en uiteindelijk blijven we met vragen zitten over hun beweegredenen en hun toekomst met of zonder Tsukuru. Nu vind ik ‘losse eindjes’ in een verhaal geen enkel probleem. In tegendeel: het zorgt er juist voor dat een boek nog wat langer in je hoofd rondspookt nadat je de laatste regel gelezen hebt. Maar deze ‘eindjes’ zijn echt ‘te los’ en zorgen daarmee voor het tegengestelde. Wat mij betreft moet Kunst emotie veroorzaken. Positief of negatief, dat maakt niet uit, als het maar emotie is. En dat heb ik bij mezelf gemist tijdens het lezen van dit boek. Of is dat juist de kracht van dit verhaal: dat je je net zo kleurloos blijft voelen als de protoganist?

Hoe dan ook … als een paal boven water staat de schrijfstijl van deze auteur. Met een compliment voor de vertaler, maar wat kan die Murakami schrijven! Soepele en prachtige volzinnen met zo hier en daar juweeltjes van oosterse filosofische gedachten. Deze bijvoorbeeld: Mensen zijn niet alleen met elkaar verbonden door onderlinge harmonie. Een misschien nog nauwere band wordt geschapen door hun wonden. Mensen vinden banden in gedeelde pijn en zwakheid. Er is geen stilte mogelijk zonder kreten van ellende, geen vergiffenis zonder grond gedrenkt in bloed, geen aanvaarding zonder eerst een schrijnend verlies te hebben geleden. Zulke dingen liggen aan alle ware harmonie ten grondslag.

Of dit boek iets bij je losmaakt?
Er is er maar eentje die dat kan bepalen: dat ben jij.
Dus: lees en oordeel zelf.