Islamitische staat avant la lettre

Beklemmend hoe Tahar Djaout de defaitistische gedachtewereld beschrijft van een boekhandelaar in een fundamentalistisch islamitisch regime. In alles een soort islamitische staat avant la lettre, met een zedenpolitie, met rigide kledingvoorschriften, met een propaganda-offensief in kunst, cultuur en wetenschap, met openlijke vijandigheid naar vrouwen toe en met een uitgebreid kliksysteem om de brave gelovigen van de ongelovigen te scheiden. Een politieke en ideologische beweging om verschillende identiteiten mee uit te vlakken, om daarmee een kleurloze maatschappij te creëren waar 'de Waarheid' elke twijfel of verbeelding overbodig maakt, want waarom zou iemand voorbij de religie durven denken als men in een continue overlevingsmodus terechtkomt!? Een naargeestige en moedeloze plek waar de schoonheid van het leven wordt overschaduwd door een obsessie met de dood.

Niet de fysieke werkelijkheid van geweld en narigheid creëert hier de spanning, maar de manier waarop deze Boualem Yekker de terreur zelf heeft geïnternaliseerd: hij wil zich tegen de rigide spelregels verzetten, een subversief tegengeluid bieden. Maar de angst voor represailles en zijn outsiderpositie maken hem neurotisch en wantrouwig. Elke dag kan het zo ver zijn: ze mishandelen of vermoorden hem, of pakken de boekhandel af omdat het niet binnen hun wereldbeeld bast. Boualem klampt zich vast aan zijn melancholische herinneringen: het enige wat hij nog heeft. Toen zijn vrouw en kinderen nog niet geïndoctrineerd waren en mee bewogen met de geestdodende massa. Toen mensen nog boeken lazen en bereid waren om werelden te verbeelden voorbij de beperkende kaders van de Koran.

Op een bepaald punt voelt de boekhandelaar een onvermogen om zijn zinnelijke ervaringen en existentiële zijns-kwesties nog los te zien van de doodse ideologieën die Allah’s vurigste discipelen hem opleggen. Beetje bij beetje dooft de intellectueel uit en komt hij tot de slotsom: wat levert mijn subversiviteit en verzet de maatschappij nog op als niemand meer wil luisteren!? Het is een vraag die in de roman niet opgelost wordt, want de seculiere auteur Tahar Djaout zou in werkelijkheid vermoord worden door het type Islamisten dat hij in zijn roman beschrijft.

'Le Dernier Été de la Raison' (1999) is een roman in wording gebleven: het plot mist richting en structuur en lijkt niet echt ergens naar toe te werken. En toch zijn de bittere, melancholische lamentaties van Boualem Yekker - waarbij zijn frustratie, het onbegrip en de woede van de pagina’s spatten- zo veel betekenisvoller omdat je weet dat de werkelijke auteur zelf zou worden uitgevlakt door deze ideologische beweging.