De duivel schept als God verdwijnt

Het is de duivelskunstenaar Mikhail Bulgakov die met ‘The Master and Margarita' zelf een pact sluit met zijn lezer: laat de eigen verwachtingen los, maar wees welkom in het spiegelpaleis van de literaire verbeelding. Een plek waar duivelse scheppers het bekende en het vertrouwde afbreken, terwijl ze nieuwe werelden scheppen die mogelijk voortleven na hun tragische verscheiden. Het resultaat is een plagerige genrevermenging waarmee de Rus smaken en stijlen laat botsen tot er iets nieuws uit tevoorschijn komt. Zo weet de roman tegelijk een geschiedvertelling, een gotisch horrorspektakel, een sentimentele liefdesgeschiedenis, een kluchtige satire én een (auto-) biografie te zijn. Het voelt willekeurig en arbitrair, maar onder de speelse façade van de waanzin zit een perfectionistisch geconstrueerd stuk ambachtswerk.

Tussen de regels door is het een roman over het schrijven van een roman. Meer specifiek: over het scheppen van fictie – het ondermijnende, het speelse verzet, het vrije denken - tegen het licht van een bijzonder grimmige historische context als het staatscommunisme onder Joseph Stalin. Toen censuurpraktijken van onwelgevallige thematiek nog het mildere kwaad was tegenover de politieke moorden en de mensonterende strafkampen. De romanticus in mij geniet van het beeld van een pesterige meesterschrijver die zijn werk niet gepubliceerd kreeg. In het geniep bleef hij werken aan de ultieme zwanenzang waarmee hij het totalitaire regime ooit een laatste hak zou zetten. Maar bovenal is het intens beklijvend proza waarin wrange ironie, hilariteit en onverwachte ontroering bij elkaar komen.