Patriarchaat gefileerd

Vlijmscherpe maatschappijkritiek op hoe openlijk seksisme en patriarchale structuren in verschillende aspecten van de Japanse samenleving voorkomen. Ik heb ergens de term 'feminist noir' gelezen als label voor het werk van Natsuo Kirino; een genre van duistere pulp waarin, vanuit overwegend vrouwelijk perspectief, het patriarchaat wordt ontleed met stijlmiddelen, soortgelijke personages en duistere verteltoon van de klassieke film noir.

Hier schetst Kirino vier vrouwelijke protagonisten die gedwongen worden om geld bij elkaar te schrapen met hun geestdodende parttime jobs als lopende band medewerksters. Waarmee zij overigens geen financiële onafhankelijkheid kunnen verwerven ten opzichte van hun echtgenoten, want de tijdelijke contracten en lage lonen leveren niet genoeg op om zelfstandig van te bestaan. Ook niet als partners weg komen te vallen.

De mistroostige uitzichtloosheid van lopende band werk wordt tot in de fijnste details uiteengezet als een lijdensweg. Zo schokkend als latere passages worden - vol seksueel misbruik en ranzige beschrijvingen van lijken aan stukken snijden- zo doet de marginalisering op de werkvloer weinig onder aan intensiteit. Continu opgefokt worden om te blijven presteren binnen de opgelegde normen. Rigide hygiëneregels en gedwongen kledingkeuze. Weinig respect van mannelijke leidingsgevers, die openlijk seksistisch zijn in hun bejegening naar hun vrouwelijke ondergeschikten. Dan zijn er nog kwade krachten die rond het slecht verlichte terrein rondspoken en af en toe hun seksuele verlangens opdringen aan de werkneemsters.

Invoelend weet Kirino pagina's lang het gevoel van ervaren onrecht, consequente miskenning en onmacht tot verandering te beschrijven in een kille atmosfeer van openlijke en subtiele vormen van vrouwenonderdrukking. En dan is er nog niet eens iemand vermoord! Te midden van deze schrijnende werkomstandigheden sluiten de vier vrouwelijke hoofdpersonages een soort van vriendschap. Meer gebaseerd op noodzaak dan dat de dames oprechte affectie naar elkaar voelen, want uiteindelijk zijn ze snoeihard over elkaars uiterlijkheden, negatieve karaktertrekken en imperfecties.

Toch weet hoofdpersonage Masako twee van haar vriendinnen dezelfde kant op te krijgen als de knappe Yayoi haar man heeft vermoord. Mogelijkheid tot financieel gewin van verzekeringsgeld plus oppervlakkige solidariteit zijn voldoende motivatie. Wat volgt is een beeldend beschreven passage van hoe de betrokken dames het lijk aan stukken snijden in de badkamer van een doorsnee woning. Voor mij is deze passage verreweg het beste deel van de roman: ongegeneerd ranzige exploitation, tot in de absurdste details wordt beschreven hoe Masako, als extreem rationele ex-zakenvrouw, besluit om het lichaam zoveel mogelijk uit te vlakken.

Het is een welkome afwisseling op platgetreden genre-clichés over daders en slachtoffers. Waar dit soort groteske horrorwerken vol zitten met de objectiverende blik van (meestal mannelijke) seriemoordenaars en serieverkrachters; hier wordt het gruwelijke handelen nu eens beschreven vanuit andere genderrollen. Vrouwen zijn moreel gelaagde 'subjecten' met psychologische motieven, terwijl zij zich ontdoen van een mannelijk 'slachtoffersobject'. Daarbij komt hun moreel verwerpelijke handelen eens niet voort uit seksuele driften of machtswellust, maar het is een welhaast geperverteerde emancipatie tegenover een maatschappij die vrouwen de facto klein houdt in het maatschappelijke leven.

SPOILER ALERT!

Eigenlijk was ik lyrisch over deze roman tot aan de laatste honderd bladzijdes. In een vreemde slotpassage wordt Masako bruut verkracht, gemarteld en vernederd door een absolute psychopaat. Op zich meesterlijk gecomponeerd in hoe perverse verlangens van dader overlopen in het stockholmsyndroom van slachtoffer. Maar het seksualiseren van verkrachting, zelfs als het een hyperbool betreft voor het geflipte zelfbeeld dat vrouwen opgelegd wordt, heeft iets onkies. Het lijkt zelfs alsof seksueel misbruik en vrouwenhaat hiermee enigszins 'vergoelijkt' worden. Het einde laat een bittere smaak na. Misschien zo bedoeld om de inhoud kracht bij te zetten, maar voor mij gaat het een grens over die in mijn ogen niet overgegaan had hoeven worden.