Als mannen altijd gelijk krijgen: een apocalyps

Claire Vaye Watkins wist met haar debuutbundel ‘Battleborn’ (2012) een werk te schrijven waar ik soms nog wel eens aan terugdenk. De sfeer van troosteloze, desolate woestijnlandschappen waartegen beschadigde mannen en vrouwen rondzwerven in een zoektocht naar zichzelf. Zoals de ondraaglijke hitte en de ruwe prairiewind het landschap doen afbrokkelen; zo zijn de personages zelf geërodeerd door de zwaarte van het beladen verleden dat zij meetorsen. Nevada en Californië hebben in haar eerste werk een aantrekklingskracht op gelukzoekers en dromers: of het de goudzoekers zijn die ooit grote sporen hebben nagelaten op het natuurlandschap, of de volgelingen van de sekteleider Charles Manson en de familieleden die met de duistere ballast verder moeten leven. Het artificiële licht van Las Vegas, de groezelige cafés om sekspartners op te pikken of de verlopen Bunny Ranches in de woestijn, lonken eenzame dolers met hun beloftes van geldelijk gewin en seksuele gratificatie. Tegen de prijs dat liefde, intimiteit, affectie en warmte ook ruilmiddelen worden.

Het hoofdpersonage in 'Gold Fame Citrus' (2015) is de jonge Mexicaans-Amerikaanse vrouw Luz, die ooit een iconisch babymodel was voor een landelijke campagne om de regio onder de aandacht te brengen. Na een apocalyptische droogte onder de invloed van een mysterieuze (buitenaardse? ) duinvorming wordt zij gedwongen om zelf het besluit te nemen of en wanneer zij zich afhankelijk maakt van haar mannelijke beschermer Ray. Deze ex-militair is gevlucht voor zijn dienstplicht en spendeerde zijn dagen voorheen met gedachteloos rond te surfen om een oorlogstrauma te verwerken. Totdat de schoonheid Luz een beschermdrift aanwakkerde en hem dwong om de masculiene held uit te gaan hangen. In drie delen wordt de psychologische ontwikkeling gevolgd van een anti-heldin die gedwongen wordt tot afhankelijkheid naar onbetrouwbare mannen toe, tijdens een apocalyps waar seksuele intimidatie en gendervooronderstellingen haar beweegruimte ernstig beperken of haar zelfs fysiek in gevaar brengen.

'Gold Fame Citrus' (2015) heeft qua thematiek en vormtrucjes veel gemeen met haar debuutverhalen. Vanuit een eco-feministisch oogpunt beziet Claire Vaye Watkins de sporen die patriarchaal geordende maatschappijen hebben gehad op een kapitalisme waar de natuur en de maatschappij nog altijd lijden onder het juk van ongelijkwaardige genderverhoudingen. Waar lijfbehoud, geweten en empathie het onderspit delven tegenover bezittingsdrang, seksuele aantrekkelijkheid en het gelijk krijgen omwille van het man-zijn en niet om het gelijk hebben. Ook kiest zij hier weer voor secundaire teksten die radicaal afwijken van de eigenlijke vertelling: een Borgesiaanse beschrijving van fictieve dieren met tekeningen; een uitgebreide wetenschappelijk aandoende verhandeling over de oorsprong van de fictieve duinvorming Amargosa; enkele passages waarin de tekst opeens uit toneeldialogen bestaat en de sfeerbeschrijvingen uit de rest van de roman schitteren door afwezigheid.

In 'Battleborn' (2012) wist Watkins mij te betoveren met de impliciete sfeerschepping waarmee zij de eigen kritiek op haar thuisstaat poëtisch in een beklijvende vorm wist te gieten. Pretenties worden in haar debuutroman pretentieus met een narratief dat nodeloos experimenteel is van opzet, terwijl het tegelijkertijd net te veel inhaakt op de uitgekauwde clichés van de post-apocalyptische literatuur om origineel te zijn. Dan is het abstract, dan is het een spannende genreroman, dan roept het op tot identificatie met de personages en dan wordt het weer iets wat de nadruk legt op de eigen vorm. Een manier van schrijven die naar mijn smaak alleen een meerwaarde heeft als de verschillende elementen ergens bij elkaar komen en de losse associaties meer doen dan alleen vervreemding oproepen. Nu lijkt Watkins eerder op een nog niet doorgebroken schrijfster die haar authenticiteit tracht te forceren met rommelige, inconsequente vormspelletjes. Zelfs haar sterke sfeerbeschrijvingen (want dat zijn ze nog steeds!) worden vermoeiend repetitief in een stijl die geen enkele ademruimte laat voor rust en bezinning. Overdaad schaadt, ook in de literatuur.

Vooralsnog kijk ik nog steeds reikhalzend uit naar de nieuwe romans of verhalen waarmee Watkins zo doeltreffend plaatsen tot leven kan brengen met haar bezwerende proza. Hopelijk wordt het pretentieuze gedoe eromheen geen constante in haar toekomstige werk.