Vrouwenverzet in het Midden-Oosten

Afgelopen jaren las ik soortgelijke feministische essay-bundels als 'Sex and the Citadel: Intimate Life in a Changing Arab World' (2014) van de Egyptisch-Canadees-Britse Shereen El-Feki en 'Khomeiny, Sade et Moi' (2014) van de Iraans-Franse Abnousse Shalmani. Vrouwelijke intellectuelen in het westen die, vanuit hun eigen (moslim-) achtergrond, reflecteren op nieuws- en ervaringsverhalen over seks en seksualiteit in het Midden-Oosten. Over opkomende emancipatiebewegingen, het nut van feministische idealen en schrijnende voorbeelden van intolerantie en onderdrukking. Maar ik miste 'iets' bij zowel het vooroordelen beslechten en de nuance opzoeken voor westerlingen (Shereen El-Feki), als zowel bij het blijven benadrukken van de superieure, emanciperende elementen van westerse waarden (Abnousse Shalmani). El-Feki/Shalmani schreven toch wel erg vanuit het idee van 'het westen' als een soort meetlat waartegen ze kijken naar maatschappelijke ontwikkelingen in de regio.

Wat ik waardeer aan Mona Eltahawy is dat ze, als een echte feministische activiste, niet eenduidig linksom of rechtsom gaat naar westerse begrippen, maar ze neemt de eigen gespletenheid in haar persoon als uitgangspunt voor hoe vrouwenemancipatie zich in haar eigen leven heeft ontwikkeld. Zo neemt ze haar eigen positie als moslima die in haar vormende jaren een hijab droeg en pas op haar negenentwintigste een eerste buitenhuwelijkse seksuele ervaring had, terwijl ze via verschillende feministes al reeds proefde aan ideeën die haar latere denken zouden beïnvloeden. Ze noemt en/of citeert ideeën van feministes van de oude stempel als Nawal al Sadaawi (Egyptisch), Hoda Barakat (Libanees), Fatema Mernissi (Marokkaans), Bell Hooks (Amerikaans) en Simone de Beauvoir (Frans). Maar het meest beklijft het eerste en meest bekende essay uit haar bundel - Why Do They Hate Us? - waarin ze een niets of niemand ontziend verslag doet van dat seksuele intimidatie naar vrouwen zo gewoon is in de Arabische landen, dat ze er zelfs mee te maken krijgt in Mekka.

Vanuit haar eigen ontwikkelingsgeschiedenis als feministe spiegelt Mona Eltahawy haar eigen ervaringen aan vele verschillende nieuws- en ervaringsverhalen van vrouwen. Bladzijden lang slaat ze de lezer murw met voorbeelden van rechtsongelijkheid en misogynie in verschillende Arabischtalige landen. Van seksueel en lichamelijk geweld tot discrepanties in erf-, huwelijks- en familierecht, of de absolute horrorverhalen over kindhuwelijken of situaties waarin vrouwen bijvoorbeeld medische hulp wordt ontzegd omwille van strenge zedelijkheidsregels. Zo is het verhaal bijgebleven van een Saudische brandweerdienst die de deur van een afbrandende meisjesschool bewust gesloten hield, omdat de vrouwen in het gebouw op dat moment geen hoofdbedekking op hadden. Er zouden vijftien schoolmeisjes sterven omdat rigide zedelijkheidsregels zwaarder wogen dan hun leven en welzijn. (Zie: 2002 Mecca girls' school fire)

Hoewel het voorgaande misschien anders suggereert, maar Mona Eltahawy schreef met 'Headscarves and Hymens: Why the Middle East Needs a Sexual Revolution' (2014) niet per definitie een 'islamkritisch' manifest. Bepaalde aspecten van hoe mensen de islam uitdragen - zoals volledige gezichtsbesluiering of praktijken als vrouwenbesnijdenis - wijst ze van de hand. Ze betoogt echter dat vrouwenonderdrukking en misogynie eerder politieke instrumenten zijn van de zittende machten, dan dat er in de islam zelf inherente vrouwenhaat zit verscholen. Ook haalt ze aan dat de seculiere machtsbewegingen nauwelijks beter zijn geweest voor vrouwenrechten, zoals hoe bijvoorbeeld het Egyptische leger doelbewust maagdelijkheidstesten inzette om vrouwelijke demonstranten van het tahrirplein weg te jagen. Het vrouwenlichaam is volgens Eltahawy op meer manieren inzet van politieke en maatschappelijke repressie dan alleen de uiterlijkheden die bepaalde religieus gemotiveerde leefregels met zich meebrengen.

Enkele weken voor de eerste verkiezingen na de val van oud-president Hosni Mubarak (2011) plaatste de Egyptische Aliaa Magda Elmahdy een smaakvolle naaktfoto op haar eigen blog. Op een onschuldig ogende zwart/wit foto staat ze poedelnaakt terwijl alleen haar sokken en een strikje in het haar rood worden uitgelicht. Het zou een sneeuwbaleffect ontketenen waardoor ze moest vluchten en er zelfs een tijdlang sprake was dat haar Egyptische nationaliteit afgepakt zou worden. Zoals Mona Elthaway haar denken scherpte aan eerdere feministes en emancipatiebewegingen; zo zullen jonge vrouwen als Aliaa Magda Elmahdy in dit schotschrift mogelijk een manifest vinden voor hun eigen verzet tegen de status quo. In haar ietwat herhalende, gechargeerde betoog doet 'Headscarves and Hymens: Why the Middle East Needs a Sexual Revolution' (2014) niet altijd evenveel recht aan de subtiele verschillen tussen landen die ze nu 'gemakzuchtig' op een hoop veegt. Maar het werk is onverminderd een krachtig staaltje feministische vuistballerij om mythes te doorbreken over maagdelijke, pure, onderdrukte en kwetsbare Oosterse vrouwen. De échte revoluties gaan bij hen vandaan komen.