Een gelaagde piemelgrap

'I Love Dick' (1997) is zoals het piemelgrapje in de titel: op het eerste gezicht lijkt het luchtig en plat, maar er blijken een stuk meer intellectuele lagen om af te pellen dan ik op voorhand had verwacht. Zelfs achter het flauwe grapje steekt uiteindelijk een complex netwerk van intertekstuele verwijzingen naar filosofische, kunsthistorische, literatuurtheoretische, feministische en literaire tradities. Chris Kraus spaart haar lezer niet, want haar roman (als je het dat al kunt noemen) gaat continu een dialoog aan met zichzelf en de intellectuele achtergronden waartegen haar eigen narratief is geconstrueerd. Die radicale onvoorspelbaarheid geeft het werk iets speels mee, waardoor de meer theoretische passages fijner lezen omdat er ook veel ogenschijnlijke luchtigheid tegenover staat. (Al vermoed ik dat enige voorkennis van filosofie/literatuurtheorie een vereiste is om hier chocola van te maken.)

Het komt in ieder geval niet vaak voor dat ik binnen de spelregels van één werk te maken krijg met zulke onlogische breuken in het narratief. Het is tegelijk fictie en non-fictie. Het is een ideeënroman die zich vormt naar een overspeldrama in een klassieke 'bourgeoisie' brievenroman. Het laat het literaire een dialoog aangaan met de literatuurtheorie om steeds de nadruk te leggen op het artificiële van de gekozen stijlregels. Het is een bloedserieus werk over belangrijke zaken (o.a. de Holocaust/een Joodse identiteit) en toch is het evengoed een absurde klucht over een gemeen spelletje van een getrouwd stel dat ene Dick lastigvalt. Het heeft cultuurkritische kunstrecensies. Het heeft een sentimentele road trip door de Verenigde Staten. Het heeft journalistieke beschrijvingen. Ergens in het geheel duikt er een recept op dat als tekstsoort ook weer meteen tegen een breder licht geplaatst wordt.

Zoals ik het nu beschrijf lijkt de alles-in-één constructie of het een willekeurig soepzooitje is van niet matchende onderdelen, maar tussen de regels door is het thematisch wél eenduidig: Chris Kraus is op zoek naar een vrouwelijke vertellersstem. Een feminiene stem die los gezongen is van de ballast van bestaande, patriarchale tradities en die van daaruit een nieuwe blik op de wereld om haar heen kan werpen. Ik ben als witte man van richting de middelbare leeftijd niet een aangewezen persoon om te zeggen of het haar lukt, maar deze 'anti-roman' vol hiaten, paradoxen en stijlbreuken is een amusant vormexperiment. Of hoe een absurde, vervreemdende opzet uiteindelijk heel logisch voelt als je voorbij de geijkte stijlregels durft te lezen.