Schuld en onschuld van opgroeien in Nazi-Duitsland

Opkomst, politieke macht, ondergang en naweeën van het nazisme vanuit de coming-of-age van een jonge vrouw die lijdt aan dwerggroei. Deze Trudi is de vrouwelijke aanvulling op het schreeuwende, eeuwig miskende kind uit Die Blechtrommel van Günter Grass. Alleen is het juist de dwerggroei die Trudi een unieke positie geeft als aangeboren outsider in dorpsgemeenschap Burgdorff. Ver voordat het nazisme voet aan de grond krijgt, ziet Trudi namelijk hoe seksisme, kleinburgerlijkheid, discriminatie en religieuze moraal leiden tot gewelddadige processen van acceptatie en uitsluiting. Het nazisme wordt beschreven als een proces dat daaruit voortkomt en niet als een enorme breuk met voorgaande ‘onschuldige’ omgangsvormen met de positie van vrouwen en minderheden.

Wat het personage Trudi sterk maakt is dat zij zich onttrekt aan clichématige representaties van daders en slachtoffers. Enerzijds is Trudi met haar handicap net zo goed een slachtoffer van de kleinburgerlijkheid en xenofobie waarmee de voedingsbodem kan ontstaan voor een nazistische ideologie. Anderzijds is zij óók iemand die gevormd wordt door afwijzing, teleurstelling, seksueel misbruik en spottende hoon. Vooral haar continue afwijzing in liefdesrelaties brengt haar tot een frustrerende zelfhaat, die zij af gaat reageren door mensen in haar omgeving te kwetsen met roddel, achterklap en leugens. Ook Trudi schuurt dus tegen de kant van zelf verantwoordelijk worden voor machtsmisbruik in een maatschappij waar slechtheid tot norm wordt gemaakt. Met haar gevoelens van onmacht en miskenning komt Trudi op een gevaarlijk breukvlak tussen óf verbitterd raken over dat wat niet heeft mogen zijn, óf kracht halen uit haar uitzonderlijke positie en daarmee empathie kunnen voelen naar dat wat afwijkt.

Toch spreekt er vooral een positief mensbeeld uit dit werk van Ursula Hegi in hoe zij beschrijft dat, zelfs tijdens geïnstitutionaliseerd nazisme in Duitsland, personen als Trudi keuzes bleven maken vanuit humane drijfveren boven de gefrustreerde reacties op ervaren onrecht. Het goede kruipt waar het niet gaan kan. In die zin is Trudi's verwording -van eenzaam jong meisje op zoek naar liefde tot vrijgevochten volwassen vrouw met oog voor maatschappelijk onrecht- een krachtig beeld tegen pogingen tot ontmenselijking in de geschiedenis in Duitsland. Eerst en vooral het ontmenselijken van bevolkingsgroepen onder het verwerpelijke regime dat schuldig zou zijn aan de holocaust. Tegelijkertijd beschrijft het óók dat de slechtheid zeker niet gold voor alle Duitsers; dat de stereotype kwaadaardige Duitser net zo goed een valse constructie is die niet recht doet aan de weerbarstigheid van leven en opgroeien in een beladen tijdvak uit de recente geschiedenis.