Psychologie van de vluchteling

Vermoedelijk kent u, net zoals ik, geen Irakezen. Hun verhalen komen tot u middels korte items in nieuwsrubrieken. Dat ze in een mensonterend en wreed regime hebben geleefd onder Saddam Hoessein, dat weet u dan ook wel. Maar wat het echt betekent om een inwoner te zijn van zo’n regime, daar krijgen we in de westerse media helaas niet zoveel over te horen. In dat geval raad ik u het boek Weg uit Irak van Lewis Alsamari aan, waarin de waargebeurde vlucht van een jonge Irakees wordt beschreven.
Dit zijn de memoires van een jonge knul die genoeg heeft van de angst, het lijden en de pijn van het leven onder Saddam. Als een heleboel vrienden van hem de stap nemen om naar het westen te vluchten, besluit hij dat het ook voor hem tijd wordt om te gaan. In eerste instantie hoopt hij het via de legale weg te kunnen doen met een studieaanvraag in het buitenland, maar zijn bloedeigen vader werkt hem daarin tegen. Uiteindelijk bekokstooft hij een vluchtpoging met zijn oom Saad. Het zal een barre reis worden, waarvan de afloop onzeker wordt als hij met een schotwond in de woestijn terecht komt, omsingeld door uitgehongerde woestijnwolven. In de tweede helft heeft hij dan eindelijk de weg naar veiliger oorden gevonden. In buurland Jordanië werkt hij zich uit de naad om het geld bij elkaar te krijgen voor een vlucht naar Engeland. Helaas blijkt ook dat geen makkelijke zaak te worden. En dan krijgt hij ook nog eens afschuwelijke berichten van thuis, waaruit blijkt dat zijn familie afgestraft wordt voor zijn keuze.
Het verhaal leest weg als een thriller, met als grote gemene deler de vluchtpoging van Alsamari. We lezen hoe hij afhankelijk is van allerhande corrupte ambtenaren, politieagenten, mensenhandelaren en andere lui. Hij wordt tijdens zijn reis net zo vaak geholpen uit menselijke goedheid als tegengewerkt om de meest lullige redenen. Ik geef meteen toe dat Lewis Alsamari geen groot schrijver is. Dit levensverhaal is weinig beschouwend en een tikkeltje aan de oppervlakkige kant. Vooral de relatie met oom Saad en de tegenwerkende vader worden maar heel beperkt uitgewerkt. Maar toch wist het mij in de ban te houden door de afschuwelijke feiten die hij beschrijft. Zo verhaalt hij over zijn periode in het Iraakse leger en de mensonterende omstandigheden waarin de mannen getraind worden om Saddam te dienen. Het gaat zo ver dat ze bont en blauw geslagen worden en uiteindelijk in een modderpoel worden geworpen. Of wat te denken van de bekenden die naar Abu Graib gezonden worden, om vervolgens nooit meer teruggezien te worden.
Uiteindelijk is dit een mooi boek om inzichtelijk te maken hoe wreed het is om een politiek vluchteling te zijn, compleet afhankelijk van wat anderen over jou besluiten. En het is een verhaal van een jongeman die zich van een uiterst benarde situatie op weet te werken naar een relatief gelukkig leven. Het is een verhaal van doorzetten en vechten voor je eigen bestaan én dat van je eigen familie. Een hele hoop westerlingen kunnen niet eens meer weten hoe het is om echt te moeten vechten voor een vrij leven. Dat maakt dit boek wel duidelijk. In de epiloog is Alsamari echter wel kritisch naar de manier waarop Engeland en de VS hun Irak-oorlog voeren. Want laat het duidelijk zijn dat het lijden van het Iraakse volk nog steeds voortduurt, zelfs nu de grote leider Saddam er niet meer is.