Op reis met een postmoderne scheiding in het vooruitzicht

Us (2014) is zo'n boekje wat je zelf aanschaft bij een stand met Engelstalige boeken op een luchthaven naar een buitenlandse vakantielocatie. Luchtigheid ter voorbereiding op de eigen onderdompeling in de prettige vervreemding van het tijdelijke toeristenbestaan. Nicholls heeft een prettig behapbare schrijfstijl die voornamelijk inzet op identificeerbaarheid met het ik-personage in de hoofdrol: Douglas Peterson, een man van middelbare leeftijd, bemerkt dat zijn vrouw en zoon een leven gaan leiden waar hij niet meer centraal in wordt gesteld.

Echtgenote Connie kondigt aan dat zij wil scheiden van haar man, terwijl het echtpaar net op het punt staat om hun tienerzoon Albie rond te leiden langs de hotspots van musea op het Europese vasteland. Bitterzoete, pijnlijke en opwindende herinneringen aan vijfentwintig jaar huwelijk vervlieten met kluchtige reizigersperikelen in het nu. Locaties triggeren nostalgische en melancholische herinneringen aan de eerste dates, de eerste seks, de altijd aanwezige dreiging dat Connie weggekaapt wordt door ex-vriend Angelo, de eerste geboorte van een kind, etc. Verwerken van mogelijk verlies van een leven dat in de nabijheid is geleefd van een ander, maar tegelijkertijd biedt deze reis een nieuwe impuls om het huwelijkse bestaan nieuw leven in te blazen. Is het genoeg om het nakende einde te kenteren?

'Us' is diepgravend noch pretentieus van opzet, maar het centrale huwelijksdrama biedt tegelijk een portie cultuurreflectie op versnipperde, postmoderne kunstbeleving. Doorheen het narratief zijn steeds impliciete en expliciete verwijzingen verwerkt naar lage en hoge kunsten. Zoon Albie en vrouw Connie weten steeds wat kunst onderscheidt van kitsch, terwijl vader Douglas (archetype grijze muizige bètawetenschapper) zich buitengesloten voelt in een tijdperk waarin vakmanschap en autoriteit niet meer maatgevende criteria lijken in de waardering voor de kunsten. Waarom is die ene Italiaanse grootmeester verwerpelijke kitsch wanneer Abba wel op spotify voorbij komt? En wat heeft puberende Albie toch een vreemde obsessie met vrouwelijk naakt!? Grappigste passage is wanneer Douglas meer dan tweeduizend jaar kunstgeschiedenis in één korte alinea samenvat in een ironische versimpeling van grote thema's als christendom, realisme en modernisme. Eventjes weet Nicholls, met zijn bitterzoete, behaaglijke verteltoon, in te zetten op iets wat verder gaat dan vermakelijke kluchtigheid.

Kracht en zwakte van de roman is dat het aanvoelt als een gladde 'easy read': plotwendingen grijpen netjes in elkaar; emoties worden op vaste momenten geprikkeld en de psychologische ontwikkeling van het hoofdpersonage wordt bevredigend afgerond. Het ontwricht of schuurt nergens. Voor een genomineerde van de prestigieuze Man Booker Prize is het verbazingwekkend dat een veredeld genrewerkje -compleet met in de marketing achteraf uitgestippelde reisroute om het avontuur zelf na te beleven - haar weg heeft gevonden naar deze nominaties. Deze literatuur-light leest bijzonder lekker weg, maar het behaagzieke narratief zoekt geen nieuw terrein op in hoe het zijn genreconventies gebruikt voor een vermakelijke leeservaring.