een hartverwarmend mooi ballet

"De zon was zwart en de dood bloosde van levenssappen.
Dat wilde ik dansen.
Daar wilde ik een ballet over maken."

Oksana: een ballet van de Nederlandse auteur Donald Niedekker (°1963) prijkte in 2017 op de shortlist van de Fintro Literatuurprijs. .

Lena wordt geboren in "het grote dorp met de verharde wegen, winkels en een school" in de buurt van Tsjernobyl. Als zesjarig meisje verliest ze haar ouders bij de ramp en wordt ze met een bus overgebracht naar "het dorp zonder straten, winkels of een school", waar ze opgroeit bij haar grootmoeder. Ze volgt balletles in "de stad met de schouwburg, de kunstacademie en het grote station". Haar droom om verder door het leven te gaan als balletdanseres moet ze opbergen na een knieblessure. Onder valse voorwendselen laat ze zich meelokken naar het Westen, waar ze in de vrouwenhandel terecht komt.

Lena breekt niet. Dankzij de lessen van haar balletdanseres, die maar bleef herhalen hoe belangrijk vallen is en je evenwicht verliezen, schakelt ze haar gevoelens uit.

"Was ik bang geweest, had ik niet durven vallen, dan had ik me schrap gezet, dan had ik me verzet en was ik in een draaikolk van strijd en walging en weerzin en spijt terechtgekomen, zoals veel meisjes met wie ik het lot in een huis met altijd gesloten rolluiken heb gedeeld.
Ik viel en ik stond op."

Lena's levensverhaal laat zich lezen als een choreografie. De tekst zweeft lichtvoetig over alle ellende heen in korte, titelloze hoofdstukjes, die het ritme van de dans volgen, nu eens snel, dan traag, dan heftig of speels. Het drama sluimert dreigend, maar wordt nergens expliciet benoemd.

Ruimte en tijd lopen door elkaar en versterken het effect van wat op komst is, maar ergens midden in het boek, houdt de auteur dit even niet meer vol en vertelt gewoon het verhaal.

Wel blijven er tussendoor flarden van herinneringen uit betere tijden terugkomen, vooral in de vorm van idyllische (natuur)beschrijvingen van het dorp, waar het leven al eeuwenlang cyclisch verloopt volgens de rustige gang van de seizoenen. Een te zoet, sentimenteel cliché tegenover de boze buitenwereld?

Bij het terugbladeren achteraf valt het op dat de auteur technieken gebruikt om het ritme te versterken, zoals hoofdstukken die met dezelfde woorden beginnen ("En zij deden met ons..." of "Oksana was niet te temmen..."). Op het einde is de cirkel rond, met een laatste hoofdstukje dat identiek is aan het eerste, maar wel een ander gevoel oproept, na alles wat je ondertussen gelezen hebt.

Een cynisch detail vond ik wel dat Lena haar choreografie uiteindelijk opvoert op een erotisch evenement voor geile mannetjes, bij wie de boodschap die ze wil uitdragen parels voor de zwijnen zijn. Of is dit omdat voor Lena de dood toch altijd blijft verder gaan, de gewone Tsjernobylse dood?

"U pakte uw leven weer op. Zo gaat dat. Misschien betekende de explosie ergens achter het Ijzeren Gordijn - Oekraïne? Wit-Rusland??? - voor u niet meer dan een kleine verstoring van een mooie dag in april. Een nieuwsblok. Een flard. Een rimpeling in uw bestaan. Een gesprekje bij de bakker of slager. Geruchten over besmette spinazie, paddenstoelen, bessen. De aansporing veel melk te drinken. Of juist niet.

Maar u pakte uw leven weer op.
Het leven gaat verder.

Voor ons gold dat niet. Voor ons gaat de dood verder. De gewone alledaagse, Tsjernobylse dood."

Oksana: een ballet is een hartverwarmend mooi, ontroerend miniatuurtje over een sterke vrouw, die op een eigenzinnige manier de vele tegenslagen in haar leven trotseert. Een boek met de kwaliteiten van een literaire bestseller. Ook een heel geschikte keuze voor tieners, te categoriseren bij andere pareltjes, zoals Het kleine meisje van meneer Linh of De jongen in de gestreepte pyjama.

"Tsjernobyl. Zwarte zon. Zwarte zang.
Zwart van Malevitsj"