Niet erg indrukwekkende klassieker

‘Alleen op de wereld’ is het bekende verhaal van vondeling Rémi, die op zijn achtste door zijn pleegvader aan de reizende muzikant Vitalis wordt verkocht. Samen trekken ze van dorp tot dorp. Het ongeluk achtervolgt Rémi echter. Steeds als hij een thuis heeft gevonden komt er toch weer een einde aan zijn geluk.

‘Alleen op de wereld’ is uitgegroeid tot een klassieker. Miljoenen mensen lazen het boek dat de Franse auteur en literatuurcriticus Hector Malot in 1878 schreef om Franse kinderen beter bekend te maken met de topografie van hun land en sloten het in hun hart. In 2016 werd het boek opnieuw uitgegeven in een bewerking van kinderboekenschrijfster Tiny Fisscher en met illustraties van Charlotte Dematons. Bij het luisteren van het audioboek mis je de sprookjesachtige afbeeldingen, maar vooral het ontbreken van de uitgebreide kaart van Frankrijk is een groot gemis. Voor Nederlanders die nog minder weten van de topografie van Frankrijk dan de Franse schoolkinderen destijds is het onmogelijk om te volgen hoe Rémi reist. Malot doet weinig om hier een beeld van te geven, hoewel hij de plaatsen die Rémi aandoet wel uitgebreid beschrijft en hij de omgeving zo tot leven brengt.

De nieuwe versie is zowel een zegen als een vloek. Fisscher heeft het boek toegankelijk gemaakt voor kinderen die wellicht niet zo snel een van de oudere versies op te pakken, maar tegelijkertijd geeft het archaïstische taalgebruik juist sfeer aan het verhaal dat zelf immers ook ietwat ouderwets overkomt en gaat een deel van de charme hiermee verloren. Op zinsniveau blijft Fisscher redelijk trouw aan oudere vertalingen. Iets wat niet bepaald gezegd kan worden over het verhaalniveau. Een aantal creatieve keuzes die veel gevolgen hebben voor het verhaal vallen ontzettend op. De opvallendste is nog wel de verandering in perspectief; in plaats van in de ik-vorm is het boek ineens in de hij-vorm geschreven waardoor het ineens niet meer Rémi’s eigen “verhaal van een zeerbewogen leven” is. Hierdoor komt het toch minder binnen. Ook erg vreemd is dat een volledig deel zonder reden ontbreekt terwijl het een van de weinige enigszins spannende stukken is. Hierdoor lijkt het wel erg makkelijk voor Rémi om mensen die hem slecht behandelen te verlaten.

Daarnaast zal het de moderne lezer niet ontgaan dat het verhaal van Malot vol gaten zit. Het is ontzettend voorspelbaar en er gebeurt te veel dat simpelweg te toevallig is. Voor iets cruciaals in het verhaal komt zelfs helemaal geen verklaring. Dat is zowel irritant als lachwekkend en maakt dat je niet goed mee kunt leven met Rémi. Op zich is het sowieso al moeilijk te geloven dat iemand zo veel pech kan hebben in zijn leven als hij. Steeds gebeurt het ergst denkbare. Dat maakt het gelukkige einde waarin alles perfect bij elkaar komt nog veel zoeter dan het toch al is.

De personages maken ook niet veel indruk. Vitalis is de enige die niet duidelijk goed of slecht is, maar zelfs hij komt niet genoeg tot leven. Alle andere personages hebben maar één eigenschap, van de goedhartige moeder Barberin tot de behulpzame Mattia en de op geld beluste schurk James Milligan. Dat maakt de onderlinge relaties ook niet erg overtuigend. Doordat de tijd die verstrijkt gevoelsmatig niet klopt – twee jaar worden afgedaan in enkele zinnen terwijl aan enkele weken meerdere hoofdstukken worden besteed waardoor die dus veel langer lijken – is het allemaal nog vreemder. De pleegbroertjes van Rémi met wie hij jaren samengeleefd heeft worden al gauw bijna vergeten terwijl Rémi binnen geen tijd de beste vrienden is met Mattia, die hij dan ook als zijn broer gaat beschouwen.
Zelfs Lize, het meisje zonder stem door wie Rémi geobsedeerd is, blijft slechts vlak. Nooit geeft Rémi een echte reden voor zijn liefde voor haar. Het is gewoon zoals het is. En hoe gruwelijk het ook is, om het vreselijke lot van de dieren laat je geen traan omdat ze slechts in naam Rémi’s vriendjes zijn.
Dat is het grote probleem van het verhaal dat toch eigenlijk een huilverhaal zou moeten zijn: nergens weet het te overtuigen, nooit weet het je echt te raken. Het is allemaal heel erg, maar als je niet kunt voelen hoe vreselijk het is of zelfs maar hoe belangrijk de band met anderen voor Rémi is doet het je niets en ga je je alleen maar ergeren aan de vele toevalligheden waarmee een moderne auteur nu niet meer weg zou komen. Dat dit een klassieker is zou geen reden moeten zijn om daar toegeeflijker in te zijn. Wellicht is het verhaal inmiddels gewoon wat achterhaald, in ieder geval voor nuchtere volwassenen die met een andere blik naar het verhaal kijken en niet automatisch tot tranen geroerd worden door de wreedheid van Rémi’s lot dan onbevangen kinderen die zich zoiets ergs niet eens voor kunnen stellen.
‘Alleen op de wereld’ blijft een prima verhaal over hoe het is om op te groeien zonder familie en veel tegenslagen te verwerken, maar echt indruk weet het niet meer te maken en dat is vooral heel erg jammer.