Prachtig familieverhaal met een tegenvallende ontknoping

Als zoon van een Libanese vader en een Duitse moeder is Pierre Jarawan geïnteresseerd in het land van zijn vader. Datzelfde geldt voor Samir, de hoofdpersoon in Jarawans roman ‘De zoon van de verhalenverteller’. Hij is een kind van twee Libanese vluchtelingen en is net als Jarawan zelf in Duitsland is opgegroeid. Samir adoreert zijn vader, die in de vluchtelingenopvang en later in de buurt waar ze komen te wonen bekendstaat als verhalenverteller. Aan zijn zoon vertelt hij verhalen over de held Abu Youssef die woeste avonturen beleeft. Samirs ouders krijgen ook nog een dochtertje en het gezin lijkt gelukkig in Duitsland, tot vader op een dag foto’s van Libanon laat zien en hij een verkeerde dia in de projector stopt. Daarna gedraagt hij zich vreemd en niet veel later verdwijnt hij. De dan achtjarige Samir komt er nooit overheen. Twintig jaar later gaat hij in Libanon – alleen gewapend met de bewuste foto, een dagboek en de herinneringen aan de verhalen over Abu Youssef – op zoek naar zijn vader. Tijdens zijn tocht ontdekt hij veel over het land uit vaders verhalen, over zijn vader en over zichzelf.
‘De zoon van de verhalenverteller’ is de debuutroman van Pierre Jarawan, die in Duitsland doorbrak als poetry slammer. Hij kreeg er de Beierse kunstprijs voor literatuur voor. In Nederland was ‘De zoon van de verhalenverteller’ in 2017 boek van de maand januari bij De Wereld Draait Door. Het is niet moeilijk om te begrijpen waarom uitgerekend deze roman gekozen werd door boekhandelaren, want het is een indrukwekkend debuut.

Jarawan slaagt er goed in invoelbaar te maken wat het vertrek van zijn vader met Samir gedaan heeft en om aannemelijk te maken hoe hij zich ondanks de mooie dingen in zijn leven niet op te toekomst kan richten. Zelfs als twintiger is Samir diep vanbinnen nog steeds dat jongetje van acht. Hij is blijven hangen in het verleden en in zijn verdriet. Hij wil diep vanbinnen ook eenzaam en treurig zijn omdat hij niet gelukkig kan zijn zonder antwoorden.
Heel origineel is het gegeven van de zoektocht naar een verdwenen ouder misschien niet, maar het is wel goed uitgewerkt. In het eerste deel schetst Jarawan het leven van de familie van Samir in Duitsland en zet hij de toon voor de rest van het verhaal. Hoewel al gauw duidelijk wordt dat vader zijn gezin zal verlaten is het fragment waarin Samir terugdenkt aan de laatste keer dat hij zijn vader gezien heeft toch ontroerend. Het volgende deel is de kern van het boek, de zoektocht van Samir. Samir vertelt hierover en blikt terug op het verleden. Het is even verwarrend dat Samir in het eerste hoofdstuk geen acht meer blijkt te zijn, maar al gauw wordt de structuur van dit deel duidelijk en zie je hoe heden en verleden elkaar perfect verklaren en soms zelfs naadloos in elkaar overgaan. De sprongen in de tijd zijn functioneel. Het is mooi om te zien hoe Samir, die eigenlijk altijd dat kleine, in de steek gelaten jongetje is gebleven, verandert tijdens zijn zoektocht. De gebeurtenissen in dit deel leiden tot het derde en laatste deel, waarin de gevolgen hiervan duidelijk worden.
De verhalen die zijn vader vertelde blijken belangrijker dan Samir vermoedde. Het is mooi om te zien hoe deze tot leven komen en hoe de verklaring voor vaders verdwijnen hier eigenlijk altijd al in besloten lag. De verhaalfiguren geven daarnaast een grappige noot aan het boek. Beslist indrukwekkend zijn ook de functionele herhalingen en briljante spiegelingen die Jarawan in het verhaal verwerkt zonder dat het ooit geforceerd overkomt.

Er wordt veel informatie gegeven over Libanon. Toch voelt het nergens als een geschiedenisles. Het “kleine” verhaal van een zoektocht naar een verdwenen vader snijdt op een soepele, ongedwongen manier grote onderwerpen aan. In de verhalen van Samirs vader over zijn vaderland schemert ook Jarawans liefde voor Libanon door, maar tegelijkertijd durft hij kritisch te zijn en stelling te nemen. Libanon is naast een prachtig land ook vooral een verscheurd land met een gedeeld verleden en zonder gezamenlijke toekomst als de verschillende groepen elkaar niet leren te accepteren en begrijpen. Om dit duidelijk te maken beschrijft Jarawan een bijzonder en ambitieus en misschien ietwat onwaarschijnlijk project waarbij Samir betrokken raakt. Zijn bijdrage en de daarop volgende ontdekkingen laten zien dat een verhaal altijd meerdere kanten heeft en dat je nooit moet oordelen zonder de volledige waarheid te kennen.
De verschillende boodschappen zijn consequent uitgewerkt. Rode lijn in het verhaal is natuurlijk het opgroeien zonder (beide) ouders. Samirs vader verdwijnt, zijn jeugdvriendin Yasmin verliest op jonge leeftijd haar moeder en ook een jongen die Samir tijdens zijn reis ontmoet heeft zijn vader een paar jaar moeten missen en heeft afscheid moeten nemen van zijn moeder. Hierdoor wordt goed duidelijk hoe verschrikkelijk oorlog is en dat een strijd alleen maar verliezers kent. Dit thema wordt echter iets te veel benadrukt. Om de boodschap over te brengen was het niet nodig dat alle belangrijke personages minstens een ouder hadden die dood of verdwenen was. Met name één specifieke ouder had niet dood gehoeven. Jarawan gaat iets te ver in zijn poging het belang van familie duidelijk te maken terwijl zijn aanvankelijke oplossing zoveel mooier is.
Jarawan heeft wel vaker de neiging net iets te veel te overdrijven. Niet alle mysteries zijn nodig. Samir houdt veel voor de lezer achter in een boek dat toch al draait om een mysterie en hoewel dit soms op een mooie manier uitgewerkt wordt en het begrijpelijk is waarom Jarawan hiervoor gekozen heeft, is dat zeker niet overal het geval. Het boek is interessant genoeg om de aandacht van de lezer ook zonder deze geheimzinnigheden vast te houden.
In het laatste deel zakt het tot dan toe prachtig opgebouwde verhaal een beetje in als Jarawan de fout maakt te snel belangrijke aanwijzingen weg te geven die duidelijk maken hoe alles in elkaar zit terwijl tegelijkertijd blijkt dat dit eerder juist helemaal niet te raden was. Dat geeft een dubbel gevoel. De lezer krijgt al gauw de bevestiging waarnaar hij hierna onvermijdelijk automatisch op zoek gaat, wat de aandacht een beetje afleidt van het prachtige verhaal. Samir is echter verrassend onwetend. Dat is op de rand van wat geloofwaardig is. Je zou hem wel door elkaar willen rammelen en tegen hem willen zeggen dat hij eens na moet denken. Hoewel de oplossing mooi, passend en niet te ingewikkeld is, is het einde hierdoor toch enigszins teleurstellend. Jarawan heeft het verhaal in de laatste pagina’s ook iets te graag rond willen maken waardoor enkele keuzes als kunstgrepen overkomen. Dit doet af aan dit verder prachtige boek.

In het Duits heet het boek ‘Am Ende bleiben die Zedern’ (‘Op het einde blijven de ceders’, verwijzend naar de enorme, eeuwenoude bomen die het symbool zijn van Libanon) en hoewel dit een prachtige titel is die duidelijk terugkomt in het boek moet de gewaagde keuze voor de vertaling even benoemd worden. De Nederlandse titel die pas aan het eind helemaal op zijn plaats valt is namelijk briljant gevonden en weet nog beter dan de oorspronkelijke het verhaal te vatten.