Prachtige, omvangrijke serie, die de lezer toch met een enigszins onvoldaan gevoel achterlaat

Veertien boeken en een proloog. Wat een avontuur, maar ook wat een lange zit om ze allemaal te lezen. ‘Het Rad des Tijds’ heeft veel liefhebbers van epische fantasy al uren leesplezier bezorgd en zal ook de komende jaren nog veel nieuwe fans trekken. En terecht. Robert Jordan bedacht een prachtige, uitgebreide wereld en een verhaal over de strijd tussen goed en kwaad met een originele invalshoek: het Patroon. Toch heeft hij ook nog wel wat steekjes laten vallen.


In totaal schreef Robert Jordan twaalf lijvige boeken. ‘Het Rad des Tijds’ mag beslist zijn magnum opus worden genoemd. Hij begon er in de jaren ‘80 aan en zou er tot zijn dood in 2007 mee bezig blijven. Hij liet aantekeningen achter die Brandon Sanderson gebruikte om de serie te voltooien en schreef zelf nog de epiloog. Een omvangrijke serie verdient een omvangrijke (zo goed als spoilervrije) recensie, al is het oordeel niet eenzijdig positief.

Het Rad des Tijds draait rond en rond en weeft het Patroon van het leven. Het kent geen einde en geen begin. In elke Eeuw wordt de strijd tegen de Duistere die het Rad wil beroeren en zo de wereld wil herscheppen opnieuw gevoerd tijdens de Laatste Slag. Alleen de vertegenwoordiger van het Licht kan hem tegenhouden. Bij de vorige confrontatie heeft de Draak Lews Therin Telamon de wereld gered en gebroken. Als de Laatste Slag tegen de Duistere opnieuw ophanden is vindt de Aes Sedai Moiraine in een klein boerendorpje drie jongens om wie het Patroon zich schikt. Een van hen is de Herrezen Draak, de wedergeboren Lews Therin, die de wereld zal kunnen redden… of vernietigen.

Jordan creëerde een omvangrijke en intrigerende wereld en zette enkele interessante personages neer die zeker tot de verbeelding spreken. De prachtige, uitgebreide wereld mag dan ook het sterkste punt van deze serie genoemd worden. Het onderscheidt ‘Het Rad des Tijds’ van andere reeksen binnen het genre. Jordan heeft alles ontzettend goed uitgedacht. Hij is een meester in het verzinnen van de meest kleurrijke volken met elk hun eigen regels en gebruiken, die hij een kloppende en aansprekende achtergrond geeft en die genoeg van elkaar verschillen. De verschillende volken passen allemaal logisch in het verhaal. Datzelfde geldt voor de manier waarop de wereld is ingedeeld. Jordans liefde voor zijn wereld spat van de pagina’s en het is een genot om erover te lezen.
Niet alles in de boeken is zo origineel als het idee van een Rad des Tijds, het Patroon en het belang van wedergeboorte. De strijd tussen goed en kwaad zelf is natuurlijk verre van vernieuwend en Jordan maakt regelmatig gebruik van andere genreclichés of lijkt met een knipoog dingen te ontlenen aan het werk van collegefantasyauteurs. Toch zitten er genoeg verrassende elementen in de wereld en het verhaal om de aandacht voldoende vast te houden. Daarnaast is het verfrissend dat Jordan de zaken niet altijd laat lopen als je verwacht. Niet alles gaat altijd goed en soms gaat het zelfs goed fout.

‘Het Rad des Tijds’ is geen serie die je even snel leest. Dat de vijftien boeken waaruit de serie in totaal bestaat vrijwel zonder uitzondering dikke pillen zijn, stelt je echter wel in staat je helemaal onder te dompelen in het verhaal. En dat is ook wel nodig als je echt alles mee wil krijgen. In de kluwen van gebeurtenissen ontgaat je namelijk makkelijk iets of vergeet je simpelweg sommige dingen die gebeurd zijn. De appendices die achterin de boeken staan zijn dan ook geen overbodige luxe (probeer als lezer die problemen heeft met het onthouden van namen Egwene, Elayne en Elaida maar eens uit elkaar te houden als die ook nog eens op dezelfde plek zijn. Een schier onmogelijke klus), maar ze zijn niet consequent en ontbreekt er veel.
Dat in de boeken veel herhaald wordt is tegelijkertijd handig en irritant. Het stelt je in staat de boeken na een tijdje weer op te pakken, zelfs als je halverwege een deel was blijven hangen, maar dat iets soms in hetzelfde boek drie keer uitgelegd wordt is te veel van het goede. De boeken lopen ook wel heel erg in elkaar over. Vooral bij de latere delen is er nauwelijks sprake van een min of meer afgerond einde. Dat is begrijpelijk omdat ‘Het Rad des Tijds’ één groot verhaal is, maar soms komt het ook rommelig over. Het is makkelijk om de rode draad uit het oog te verliezen en het is ook niet bevorderlijk voor de zin om verder te lezen als een volgend boek terugspringt in de tijd naar iets wat tegelijkertijd of zelfs voor de gebeurtenis aan het einde van het vorige boek plaatsvond.

Het grootste bezwaar is dat het verhaal in veel minder boeken verteld had kunnen worden. Dat was aanvankelijk ook Jordans bedoeling. ‘Het Rad des Tijds’ zou eigenlijk een trilogie worden en werd later gepresenteerd als serie van zes delen. Dat werden er uiteindelijk dubbel zo veel. Jordan dacht dat twaalf boeken genoeg zouden zijn, maar uiteindelijk werden het er vijftien. En een los te lezen proloog dus. Dat de serie zo omvangrijk is, is heerlijk voor de echte fans. Er is genoeg te lezen en te ontdekken. Het maakt het leesproces echter ook redelijk moeizaam. Vijftien dikke pillen lees je niet heel makkelijk snel achter elkaar.
Het verhaal had ook helemaal niet zo omvangrijk hoeven te zijn, hoewel een trilogie nooit haalbaar zou zijn geweest. Het is fantastisch dat er zo veel aan wereldbouw wordt gedaan en dat de verschillende volken en landen zo ontzettend goed uitgewerkt zijn, maar sommige dingen zijn gewoon te uitgebreid of duren te lang. In het begin wordt er veel aandacht besteed aan alle reizen die de personages maken. Als de personages een snelle manier ontdekken om op andere plekken te komen komt er gelukkig een einde aan deze soms saaie beschrijvingen en loopt het verhaal veel vlotter. Andere dingen zijn gewoonweg overbodig. De verhalen over alle levens die de personages mogelijk hadden kunnen leiden waren niet nodig geweest. Dít leven is interessant genoeg. Ook zijn de vele namen en beschrijvingen van personages die eigenlijk helemaal niet zo belangrijk zijn en die je meteen weer vergeet beslist overdreven. Enkele andere belangrijke dingen die meer toelichting hadden kunnen gebruiken blijven anderzijds juist weer te vaag of onderbelicht.
Een probleem is ook dat het tijdsbestek niet realistisch is. Er zijn zo veel boeken waarin zo veel gebeurt of waarin gebeurtenissen zo lang uitgerekt worden dat je zou verwachten dat er veel meer tijd verstrijkt dan daadwerkelijk het geval is. De ontwikkeling die sommige personages doormaken is meer iets van vijf jaar dan van tweeënhalf. Dat is ongeloofwaardig.

Toen Jordan in 2007 overleed liet hij aantekeningen na waarin stond hoe het verhaal moest eindigen, maar hij moet zich toch afgevraagd hebben wie het laatste boek zou schrijven en hoe het er precies uit zou komen te zien. Ook bij de lezers rees natuurlijk de vraag of de reeks nu wel zo af zou lopen zoals Jordan zelf bedacht had. Brandon Sanderson, zelf groot fan van de reeks, werd door de weduwe van Jordan gekozen als schrijver van het einde, en een boek werden er drie. Volgens Sanderson kon het verhaal niet in één boek verteld worden. Daar bleek hij gelijk in te hebben. Dat er drie boeken kwamen bleek vooral noodzaak en niet zozeer een manier om zijn eigen bekendheid te vergroten, hoewel ook Sanderson bepaalde dingen nodeloos rekt terwijl andere minder aandacht krijgen dan je verwacht zou hebben.
Sanderson zet beslist een enorm knappe prestatie neer door – ondanks de grote druk van fans waaronder hij ongetwijfeld stond – aan de hand van de door Jordan nagelaten aantekeningen en met advies van diens vrouw een samenhangend einde te schrijven. Hij slaagt er goed in Jordans schrijfstijl te imiteren, zowel de sterke punten als de dingen waar je je aan zou kunnen ergeren, met name de langdradigheid. Je zou bijna vergeten dat de laatste drie boeken niet van de hand van dezelfde auteur zijn. Ondanks alles blijf je je echter toch afvragen of alles wel zo loopt zoals Jordan het allemaal bedacht had en hoe de serie precies afgerond zou zijn als Jordan de kans had gehad om ‘Het licht van weleer’ helemaal zelf te schrijven, en niet alleen de epiloog. Dat is wellicht niet te vermijden als een auteur vroegtijdig overlijdt.

Het laatste boek is eigenlijk één grote veldslag. Het is meer een verhaal over oorlogsstrategieën dan wat anders. Dat maakt het verhaal minder meeslepend, terwijl het toch eigenlijk juist heel spannend zou moeten zijn. De onvermijdelijke confrontatie tussen de Herrezen Draak en de Duistere voelt daarnaast een beetje simpel, na de verwachtingen die daarover boeken lang werden opgebouwd.
Door de nadruk op veldslagen blijft er weinig ruimte voor de onderlinge verhoudingen tussen de personages. Er wordt te weinig aandacht besteed aan hoe sommige stukjes op hun plaats vallen. Zaken die schokkend zijn of waarvan je op zijn minst verbazing van de personages had verwacht blijven in de lucht hangen terwijl je graag had willen lezen hoe erop gereageerd werd. Veel wordt als veel te vanzelfsprekend gepresenteerd terwijl het dat niet is. Zo blijken overdreven veel Ais Sedai tot de Zwarte Ajah te behoren, zelfs sommige waarvan je dat niet verwacht had. Niet in alle gevallen kun je de verklaringen daarvoor moeiteloos accepteren. Meestal ontbreken die zelfs. Dat is zonde. Een gemiste kans om de personages net wat meer uit te diepen en begrip te kweken.
De nadruk op oorlog en geweld heeft nog een ander nadeel. In de eerste boeken sneuvelen weinig van de belangrijkere personages. Misschien achteraf wel iets te weinig. Het laatste deel lijkt daarbij vergeleken wel een slachting. Er sterven er veel, vaak zelfs heel terloops. Dat doet geen recht aan deze personages met wie je vaak boeken lang hebt meegeleefd, ook als ze geen hoofdpersonen waren. Het geeft goed weer hoe intens en vreselijk de strijd is, maar het is wel een beetje overdreven en daardoor is het zelfs een beetje lachwekkend, terwijl dat toch niet de bedoeling kan zijn. Wat opvalt is dat de meeste personages die het laatste deel van de strijd niet halen met elkaar in verband staan terwijl andere personages en hun beste vrienden en geliefden er beter vanaf komen.

Het grootste gevaar bij een serie en dus ook een bezwaar in dit geval is dat niet alle draadjes netjes worden afgewerkt. Hoewel dat bij een dergelijke omvangrijke reeks als deze enigszins begrijpelijk is, is het wel jammer. Het gaat ook om net te veel losse draadjes dan door de vingers te zien is. Sanderson lijkt enkele dingen te vergeten waartoe Jordan de aanzet had gegeven, maar wat nog kwalijker is, is dat hij enkele dingen die hij zelf geïntroduceerd heeft ook niet meer oppakt. Dat is zonde. Andere verhaallijnen, zoals die over het jongetje Olver, worden dan weer perfect afgerond. Dat soort eindes van verhaallijnen zijn sterk en weten een lach op je gezicht te toveren, maar doordat ze tegelijkertijd laten zien hoe het ook had gekund is het extra jammer dat dit niet voor meer verhaallijnen geldt.
Uiteindelijk is het einde van de serie toch een beetje teleurstellend. Wellicht heeft dat net als bij de confrontatie tussen de Herrezen Draak en de Duistere te maken met verwachtingen die zijn opgebouwd en die uiteindelijk hoger zijn dan de reeks logischerwijs waar kan maken. De keuzes die de personages maken zijn op de grens van wat begrijpelijk is. Het is mooi dat aan het eind niet heel cliché gewoon alles weer goed komt, maar de laatste pagina’s voelen nu ook wel een beetje goedkoop en ongeloofwaardig. Je krijgt net te weinig een glimp van hoe het nu verder moet en door de oppervlakkige laatste pagina blijft je toch achter met een enigszins onvoldaan gevoel.

(4 sterren voor het verhaal zelf en voor de prachtige fantasywereld, 3½ ster voor de uitwerking en voor dit laatste boek.)