Niets is heilig

Ze woont niet hoog genoeg om zich uit het raam te laten vallen. De val is te kort om zeker te weten dat ze doodgaat, concludeert Angelique, de hoofdpersoon van 'Onheilig', op de eerste pagina van het boek. De sfeer van het verhaal is meteen duidelijk.

'Onheilig' is de debuutroman van Roos van Rijswijk (1985). Deze jonge schrijfster publiceerde al korte verhalen in onder andere De Revisor, De Gids en Das Magazin en is redacteur bij Tirade. In haar eerste boek vertelt ze het verhaal van een stervende vrouw en haar van haar vervreemde zoon. Angelique heeft te horen gekregen dat ze kanker heeft. De zwarte stippen in haar lichaam, zoals ze de kankercellen noemt, worden zwarte gaten waarin ze langzaam verdwijnt. Op aanraden van haar therapeute denkt Angelique na over haar leven en haar relatie met haar enige kind. Deze Miguel, die tijdens een one night stand verwekt is, is twee jaar eerder verhuisd naar het Duitse stadje Nieheim. Sindsdien hebben moeder en zoon elkaar niet meer gesproken. Angelique besluit Miguel een brief te schrijven om hem te vertellen over haar ziekte. Terwijl zij naar Nieheim reist om haar zoon nog een laatste keer te zien zet de brief hem ertoe aan haar op te zoeken in Amsterdam.
In een sterke beginscène waarin weinig gebeurt en die drijft op overpeinzingen die hard binnenkomen, zoals over de onmogelijkheid om zelfmoord te plegen door uit het raam te springen, blijkt dat Angelique eenzaam is en dat ze niet lang meer te leven heeft. Haar verlangen naar de dood en overweging om zelfmoord te plegen zijn expliciet beschreven. Andere belangrijke informatie wordt juist terloops gegeven. Heel subtiel wordt duidelijk gemaakt dat Angelique borstkanker heeft.
Van Rijswijk schetst in mooie zinnen een indringend beeld van het leven van de personages en van hoe zij in het leven staan. Zo laat ze Angelique opmerken: ‘Er zijn praatgroepen voor mensen die met één been in het graf staan, zodat ze samen naar hun einde toe kunnen schemeren. […] Ik schemer liever alleen.’ Het verhaal is geschreven in dezelfde stijl als Van Rijswijks korte verhalen. Lange zinnen worden afgewisseld met korte. Soms slaat Van Rijswijk door in het creëren van mooie, lange zinnen. Dit gaat ten koste van de leesbaarheid. Ook de gebeurtenissen waarvan niet meteen duidelijk is in welke tijd en op welke plek ze spelen werken verwarrend.
Angelique en Miguel vertellen om en om over hun leven. Hierdoor krijgt de lezer meer inzicht in de complexe relatie tussen moeder en zoon. Tevens wordt hierdoor in de loop van het verhaal meer duidelijk over mensen uit hun omgeving, zoals de twee jongens die tegenover Angelique wonen.
Van Rijswijk bewijst oog voor detail te hebben. Ze schrijft heel zintuiglijk. Hierdoor is het niet alleen mogelijk om het beschrevene voor je te zien, maar kun je de geuren die beschreven worden zelfs ruiken. Van Rijswijk komt daarnaast met verrassende details, zoals de witte plek op Miguels bovenlip die achtergebleven is op zijn verder zongebruinde gezicht nadat hij zijn snor heeft afgeschoren. De fragmenten uit liedjes van de echt bestaande band Unheilig verdiepen de tekst. De passages over seksualiteit hebben echter geen meerwaarde en hadden ook weggelaten kunnen worden. Ze dienen het verhaal niet en lijken alleen gebruikt te worden om te choqueren.
Hoewel Angelique en Miguel onbegrijpelijke keuzes maken – Angelique door haar kind te verwaarlozen, Miguel door te besluiten geen moeite meer te doen voor de relatie met zijn moeder en te vluchten naar Duitsland – en soms egoïstisch overkomen is het toch mogelijk om begrip voor hen op te brengen vanwege hun tragische verleden. Ondanks de zware thema’s is er ruimte voor wrange humor, zoals wanneer Angelique hoopt dat ze dood zal zijn voordat de volgende waterrekening komt, want ‘dat zal ze leren’. Niets en niemand wordt gespaard in het boek. Niets is heilig. De eenzaamheid van de personages is ondanks hun relaties met anderen voelbaar. Nergens worden de tragiek en de eenzaamheid echter te dik aangezet, nergens wordt het sentimenteel. Dit maakt het einde juist extra sterk.