Een goed gecomponeerd verhaal

Kolja is de nieuwste roman van Arthur Japin. Zoals we het van Japin gewend zijn, is het een historische roman. Dit boek speelt zich af in de negentiende eeuw in St-Petersburg en in verschillende Europese steden. Japin heeft in dit boek twee verhalen verweven, die op het eind mooi samen komen. Het eerste verhaal is vanuit het perspectief van de doofstomme Kolja geschreven. Hij heeft een brief van zijn oude vriend Pjotr Tsjaikovski, de beroemde Russische componist, ontvangen en wil hem opzoeken. Eenmaal aangekomen blijkt hij net overleden te zijn aan cholera, dat proberen ze hem tenminste duidelijk te maken…. Kolja heeft, nieuwsgierig als hij is, al snel vragen bij zijn dood. Hij gaat op onderzoek uit en probeert te achterhalen wat er gebeurd is. Het andere verhaal bestaat uit de notities van Modest Tsjaikovski, de broer van Pjotr. Modest was sinds Kolja’s achtste jaar zijn opvoeder en leraar. Hij heeft Kolja taal leren begrijpen en gebruiken. Modest houdt in zijn notitieboek bij hoe Kolja leert, wat wel werkt en wat niet en hij beschrijft de reizen die ze maken.

Japin wisselt in dit boek twee verhalen af. Dit heeft hij perfect gedaan. Het eerste verhaal, dat vooral gaat over het onderzoek van Kolja naar de echte doodsoorzaak van Pjotr, moet eerst even op gang komen. In het begin worden er enkele personages geïntroduceerd en het wordt duidelijk wat de relaties onderling zijn en waar het verhaal zich afspeelt. Al snel bouwt Japin in dit verhaal de spanning over de doodsoorzaak op. Dit kan zo snel, omdat je de personages in het andere verhaal door middel van de notities van Modest beter leert kennen. Op deze manier zit de snelheid al snel in het verhaal.

Modest beschrijft in zijn notities hoe Kolja opgroeit en hoe hij de taal leert begrijpen en gebruiken. In de eerste notities is hij acht jaar en aan het eind van het boek is hij negentien jaar oud. Het personage van Kolja maakt een ontwikkeling door, dat is erg mooi om te lezen. De titel van het boek, Kolja, verwijst naar dit personage. Het boek had ook “Pjotr” kunnen heten. In beide verhalen speelt hij een hoofdrol en is zijn personage erg gedetailleerd beschreven. Het personage van Modest is daarentegen een beetje vlak. In de notities had ik iets meer over hemzelf willen lezen.

Het is in Rusland gebruikelijk om een roepnaam te hebben. Daarom werd Pjotr ook wel Petja genoemd, Modest ook wel Modja en heette Kolja eigenlijk Nicolaj. Ook alle andere personages hadden meerdere namen. Soms werd iemand bij zijn voornaam genoemd, soms met zijn bijnaam en soms bij achternaam. Dat kan voor verwarring zorgen.

Kolja is doof. Ik vind het prachtig hoe Japin beschrijft hoe Kolja de gecomponeerde muziek van zijn vriend Petja toch ervaart. Hier is een citaat uit de notities van Modest. Modest ziet Kolja voor het eerst muziek ervaren:

“’Het is de resonans.’ Petja glunderde. Als ik even stop laat hij weten dat hij méér wil. Kijk maar.’ En inderdaad: zodra hij zijn handen van het klavier haalde, trommelde de jongen uit protest met twee vlakke handen tegen de klankkast. ‘Hard en zacht ervaart hij, maar ook intensiteit, hij herkent verschillen in emotie. Ik weer het je! Zodra ik daarin varieer…’ Hij deed het. Kolja wiegde mee wanneer het spel hem wilde meeslepen, verstarde waar het strakker werd.”

Zelf zegt Kolja er later dit over:

“Van Petja’s meesterstukken heb ik er zelden een gemist. [...] Dat ik Petja’s muziek niet horen kan, wil niet zeggen dat ik die niet heb ervaren. Tot in de longen trilt een symfonieorkest, golvend door het lichaam. Hoe dichterbij je komen kunt, hoe meer je ervan meekrijgt. Op ruggengraat en botten breken ritmes. De buikholte vangt de intensiteit, crescendo, decrescendo. Zo drong Tsjaikovski tot mij door.”

Het taalgebruik van Japin is ouderwets, wat goed aansluit bij de tijd van het boek. Hij gebruikt woorden zoals “theeventer”. Daarnaast schrijft Japin heel beeldend met prachtige zinnen.

Een belangrijk thema in dit verhaal is homoseksualiteit. Zowel Modest als Petja is homo. Dit moeten zij verbergen, omdat homoseksualiteit in Rusland in die tijd verboden was. Vooral Petja vindt dat moeilijk:

“‘En dat is nu precies wat ik niet wil, Modja, dat zij ons liefhebben ondánks.’ […] ‘Dat mijn geliefden médelijden met mij hebben,’ zei Petja, ‘dat verdraag ik niet. Dat zij mij vergéven terwijl ik nooit iets slechts of lelijks gedaan heb, niet één keer, nooit!’ Hij schudde zijn hoofd. ‘Er schuilt een gif in vergiffenis.’”

Homo’s werden opgepakt en naar Siberië gebracht, niemand is daarna teruggekeerd. Hoewel dit boek zich in de negentiende eeuw afspeelt is deze historische roman toch ook opvallend actueel gezien het beleid van Poetin betreffende homoseksualiteit in Rusland.

In het nawoord schrijft Japin dat het verhaal is gebaseerd op de werkelijkheid:

“In deze roman heb ik geprobeerd, uitgaande van de nu bekende voorvallen en gegevens, de aanloop naar Tsjaikovski’s dood te reconstrueren zoals die mij het meest aannemelijk lijkt.”

Ik vond het erg leuk om te lezen dat de personages uit het boek echt hebben bestaan en dat de doodsoorzaak van Petja Tsjaikovski nog steeds niet helemaal duidelijk is.

Doordat het verhaal op de werkelijkheid gebaseerd is en Pjotr Tsjaikovski een beroemde componist is, is het verhaal realistisch. Iets wat minder realistisch is, zijn de letterlijke dialogen die Modest in zijn notities schrijft, alsof hij die woordelijk heeft onthouden.

Het verhaal is rond. Het boek begint namelijk met de notitie van Modest over de eerste ontmoeting van hem en Kolja. Kolja leeft in een isolement. Hij kan niet spreken, niet horen, niet lezen en niet schrijven en heeft daardoor bijna geen contact met anderen. Modest gaat bij hem voor de haard op de grond zitten, niet perse om contact te leggen, maar om in elk geval om zijn aandacht te trekken en te laten merken dat hij er is. Het boek eindigt in hetzelfde perspectief en in ongeveer dezelfde setting: Modest gaat weer naast Kolja voor de haard zitten. Ze spreken geen woord, maar ze zitten er samen. Een mooier gesloten einde kan bijna niet!

Kolja is een mooi boek met goed uitgewerkte personages, een indrukwekkend, grotendeels op waarheid berust verhaal en mooi taalgebruik. Een prachtig boek en dus zeker een aanrader.