(3.5*) Interessante reconstructie van het leven van twee verzetsmensen

Verhaal

De schrijver van dit boek, Roel van Duijn, is een oud-politicus en oprichter van de Provobeweging in 1965. In de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw is hij getrouwd geweest met Josti Reef. Zij is de dochter van Herman en Leen Reef. Hun relatie is gekenmerkt door het oorlogsverleden van haar ouders. Haar vader stond bekend als een verzetsheld, die in de kampen Amersfoort en Vught heeft gezeten. Hij was oprichter van de Hazemeijer verzetsgroep. Een groep van vier mensen die vanuit Hengelo probeerde om de macht van de Duitsers aan te tasten door middel van bomaanslagen, voornamelijk op het spoor, en het verspreiden van antinazi pamfletten. Na een mislukte aanslag is Herman, samen met een aantal anderen, op 23 oktober 1942 opgepakt en naar de SD-gevangenis in Arnhem gebracht. Hier heeft Herman te horen gekregen dat hij ter dood veroordeeld is. Via kamp Amersfoort komt hij in het SS-kamp Vught terecht. Zijn vrouw Leen papt aan met een Duitse Sicherheidsdienstagent, Hofmann. Ze weet hem zover te krijgen dat hij Herman vrijlaat uit kamp Vught. Deze actie heeft een enorme impact op het huwelijk van Herman en Leen. Herman kan niet verkroppen dat zijn vrouw met een Duitser, de vijand, heeft aangepapt om hem vrij te krijgen. Hij roept dan ook geregeld ‘Als ik op zo’n manier ben bevrijd dan wil ik liever terug naar het kamp’. Deze geschiedenis is altijd aan de auteur blijven knagen. Hij wist niet wat hij van het verhaal van zijn ex-schoonmoeder moest denken. Zij omschreef zichzelf als een verzetsheld, maar was dat niet de feiten verdraaien? Was ze niet een ‘moffenhoer’? Waar sloegen de steekwoorden ‘Vught, bomaanslag?, Huu!, arrestatie, SS, nummer 1810’ op die Josti regelmatig gebruikte tijdens hun huwelijk. Wat werd er bedoeld met de woorden c.q. zinnen ‘KZ-syndroom, zij bevrijdde hem, Huuuh! en kamp’? Na het overlijden van zijn ex-schoonmoeder komt Josti bij hem met de vraag of hij het oorlogsverleden van haar ouders wil uitzoeken. Zodat ook haar vragen beantwoord kunnen worden. Vader Herman had namelijk tot aan zijn dood nooit iets losgelaten over zijn tijd in de kampen. Moeder Leen vertelde haar kant van het verhaal, maar Josti twijfelde net als de schrijver aan de waarheid ervan.




Samenvatting


‘Verraad’ is het gevolg van de vraag van Josti om het oorlogsverleden van haar ouders uit te zoeken. In zes delen probeert Roel van Duijn het oorlogsverleden van Josti’s ouders te reconstrueren. In de inleiding vertelt hij hoe het boek tot stand is gekomen. In de volgende vier delen beschrijft hij telkens een periode die van belang is geweest om te eindigen met ‘het slot’. In het eerste deel dat de titel ‘De aanslag op de trein’ heeft meegekregen probeert de schrijver het verhaal achter de aanslag op de trein te reconstrueren. Hij probeert erachter te komen wat de aanleiding van de aanslag is geweest, waarom er op twee plekken tegelijkertijd een aanslag was beraamd, wie de hoofdrolspelers waren in het verzet, wie er bij de aanslagen betrokken waren en de gevolgen van de aanslag. Het tweede deel ‘De kampen’ beschrijft de periode dat Herman in de kampen Amersfoort en Vught heeft gezeten. ‘Een eenzame vijand’ vertelt het verhaal van Leen en de SD-agent, Konrad Hofmann. Terwijl het vierde deel ‘Smerig of gewaand verraad’ gaat over de periode nadat Herman is vrijgelaten tot aan zijn dood. Tot slot volgt er een conclusie van de schrijver of Leen een verzetsheldin of moffenhoer is geweest in zijn ogen.

Conclusie

Roel van Duijn heeft aan de hand van archiefstukken, verhalen van nabestaanden en gesprekken met nog levende betrokkenen een periode geschetst uit onze Nederlandse geschiedenis die ook nu nog tot de verbeelding spreekt. Misschien juist nu ook wel weer van belang is, gezien de spanningen in de huidige maatschappij tussen meerdere bevolkingsgroepen en religies. Zijn schrijfstijl is bij vlagen kort, dan weer uitgebreider, maar bovenal treffend. De personages van Herman, Leen, Hofmann en andere betrokkenen komen goed uit de verf. Je waant je midden in de oorlog. De dilemma’s die spelen geven goed weer dat een tijd van oorlog veel meer is dan zwart-wit denken, terwijl ook het pure zwart-wit denken een heldere plaats krijgt. Mede met behulp van de illustraties van originele documenten en foto’s van betrokkenen heeft hij een indringende reconstructie gemaakt van het leven van heel normale mensen dat een heel bijzondere wending nam door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Door het vele onderzoek- en speurwerk is het boek een duidelijk tijdsbeeld geworden. Daar kleeft ook een nadeel aan. Er zijn zoveel notaties, dat het lezen redelijk stokkend gebeurd. De uitleg staat niet onderaan de pagina’s, maar volgt na elk deel. Dit zorgt ervoor dat er heel wat heen en weer gebladerd wordt, als je de impact ervan op het verhaal direct wil weten. Het verhaal is echter ook goed te lezen en te volgen als je de notities pas aan het einde van elk deel c.q. aan het einde van het boek leest, maar voor een nieuwsgierig aagje is dat geen optie. Tijdens het schrijven van het boek heeft de schrijver ook een aantal interessante vraagstukken in het verhaal verwerkt. Hoe zou verzet tegen een overheerser in de huidige tijd plaatsvinden? Anders, zoals een opgevoerde medewerker van het huidige Artez in Arnhem aangeeft, omdat er mobieltjes bestaan. Of is er veel meer nodig dan snel kunnen communiceren? Hoe is het om voor een bedrijf te werken dat onderdeel is van de oorlogsmachine? Deze vraagstukken dragen bij aan het beeld dat oorlog geen puur zwart-wit verhaal is en dragen volgens mij ook bij aan zijn eindconclusie over Leen. Wat mij betreft is ‘Verraad’ een indringend boek geworden en ik ben ook weer meer te weten gekomen over mijn geboorte- en woonplaats Arnhem. Jammer dat er toch een aantal schrijffouten in het boek zijn geslopen, waardoor het op sommige punten wat warriger lezen was. Interpunctie die niet klopte en wat ‘extra’ woorden in sommige zinnen, waardoor ik ‘Verraad’ 3,5* geef i.p.v. 4.