Plak een gezicht op een autist

Sociaalartistiek werk is altijd moeilijk in een boek te vatten, maar journalist Joeri Naanai doet een zeer verdienstelijke poging om een project rond autisme en kunsten uit te werken. Enerzijds geeft hij een uitstekende uitleg rond de verschillende vormen van autisme. Hij begint met de geschiedenis en verschillende theorieën betreffende autisme en het syndroom van Asperger. Zo schrijft hij over de verschillende appreciaties gaande van de verworpen erfelijke uitleg die poneerde dat autisme het gevolg zou zijn van kruising tussen neanderthalers en homo sapiens. De verworpen hypothese dat autisme de schuld zou zijn van kille en liefdeloze moeders (refrigerator mom) komt aan bod. Het is echter zeer vreemd dat hij blijkbaar wel geloof hecht aan de wetenschappelijke onzin dat autisme en tal van ontwikkelingsstoornissen te wijten zouden zijn aan vaccinatie. Hij citeert zelfs de religieus-politiek gekleurde studies van de Food and Drug Administration (FDA) en het Center for Disease Control (CDC). Twee Amerikaanse overheidsinstellingen (het goedkeuren van medicijnen in het eerste geval en het verspreiden van vaccins zoals recent bij ebola bij de tweede). Iets niet uitsluiten hoeft geen bevestiging van bijgeloof te blijken. Autismespectrumstoornissen zijn erfelijk, maar gelukkig geeft Naanai aandacht aan het baanbrekende werk aan de Columbia-universiteit. Uit dat onderzoek dat verscheen in het vakblad Neuron bewijzen de onderzoekers dat alle vormen van autismespectrumstoornis het gevolg zijn van teveel synapsen. Een synaps is de verbinding tussen twee zenuwcellen. Binnen de psychologie en de cybernetica zorgde het onderzoek naar synapsen de afgelopen dertig jaar voor belangrijke doorbraken. Waar bij de meeste personen vele synapsen in de eerste levensjaren afsterven, zijn er mensen waar dit niet gebeurd. Dit kan tot gevolg hebben dat sommige personen bijvoorbeeld synaesthesie blijven hebben zoals bij zeer jonge kinderen. Dit verbinden van meerdere zintuigen komt regelmatig voor bij kunstenaars. Het meest hilarische voorbeeld dat professoren in een cursus psychologie vaak geven is de componist die boos roept tegen het orkest: “meer blauw!”. Naanai vermeldt zelfs de proeven bij muizen waar via medicatie het aantal synaptische verbindingen gereduceerd werd.

In het historische overzicht van autisme geeft Naanai zeer bevattelijk de evolutie sedert 1911. Betreft autisme duidt hij het baanbrekende werk van kinderpsychiater Leo Kanner uit 1943. Hij legt goed uit hoe de Britse psychiater Lorna Wing in 1981 het werk van Asperger uit 1944 uitwerkte tot het syndroom van Asperger en zo de hele discussie van ziekte naar ontwikkelingsstoornis verlegde. Ook de interessante visie van de Nederlandse biopsychologe Martine Delfos krijgt een goede samenvatting: de regenboog van verschillende mentale leeftijden in één en dezelfde persoon zorgde immers voor een veel positievere benadering.

Deze recensie werd geschreven door Lode Goukens. 

In het boek geeft hij portretten van deelnemers van het Antwerpse sociaalartistiek project (W)onderweg plus hun schilderijen en poëzie. Tijdens kunstateliers en workshops of lessen door schrijvers, kunstenaars en muzikanten zijn de personen met ASS artistiek bezig. Uiteraard is niet iedereen even getalenteerd en als snel zou men kunnen denken dat het om ousiderkunst handelt, maar kunstschilder en jarenlang docent bij (W)onderweg Fred Bervoets maakt komaf met de opdeling tussen outsiderkunst en “echte” kunst. “Kunst moet mensen laten flippen”, aldus Bervoets.  De auteur is zelf verbaasd: “Het is trouwens frappant hoeveel autisten houden van beeldende kunst, muziek, film, stripverhalen, poëzie en andere vormen van creatieve expressie.” Veel kunstenaars blijken aan syndroom van Asperger te lijden. De Australische psychiater Tony Attwood schreef recent nog “I think that most of the major advances in science and art have been made by people with Asperger’s syndrome and I think that it actually creates an evolutionary advantage.  In terms of natural selection, I think that there are neurotypicals who seem to be pre-wired to understand Asperger’s syndrome and be the partner of someone with the characteristics.  Hence, the continuation within and between generations.” Attwood was ook de eerste om op te merken dat in bepaalde culturen het syndroom van Asperger geen punt is. Kortom zeer lezenswaardig voor de ervaringen, de uitleg en kunst.