Tsjaikovskistraat 40: de Werdegang van een autobiografische vertelling die nooit een roman wordt

Je verzint het niet. Dat is wat bij me opkomt als ik het nieuwste boek lees van Pieter Waterdrinker. U zult zeggen: dank je de koekoek: Tsjaikovskistraat 40 is een roman. Klopt, dat staat ook op de cover, maar er staat, mede door de witte kleur en het grotere corps, in duidelijker leesbare letters tevens op de cover: Een autobiografische vertelling uit Rusland. Worden we hier door Pieter Waterdrinker nog voordat we het boek hebben opgeslagen al bewust in de war gebracht, speelt Waterdrager al meteen dubbelspel door feiten en fictie als een soort literaire tombola op te dienen? Of kon Waterdrager niet kiezen wat hij nou eigenlijk wilde met zijn nieuwe boek?
Om het nog verwarrender te maken schrijft de auteur dat hij op dringend verzoek van zijn uitgever, maar met grote tegenzin en maar moeizaam vorderend bezig is aan een boek over de Oktoberrevolutie van 1917. Dit met het oog op de commerciële mogelijkheden gezien het 100-ste herdenkingsjaar van dit in alle opzichten dramatische keerpunt niet alleen in de Russische geschiedenis, maar tevens in de Europese- en wereldgeschiedenis. Maar de uitgever drong er, zo lezen we, bij Pieter Waterdrinker op aan: het moet om op te vallen tussen alle andere schrijfsels over de bewuste historische gebeurtenis bovenal een persoonlijk, persoonlijk en nogmaals persoonlijk boek worden!
Nou dan zit je goed met een ondertitel als 'Een autobiografische vertelling uit Rusland'. En dat is het ook geworden, want van een roman kunnen we in dit geval niet spreken. In elk geval niet als men een roman kortweg geschouwd als een fictief verhaal waarin de persoonsontwikkeling van één of meerdere hoofdpersonages wordt beschreven en waarin middels één of meerdere intriges toegewerkt wordt naar zoiets als een plot. Maar goed, Waterdrinker beschouwt zich graag als romancier en die schrijft immers romans.
Met 'je verzint het niet' doel ik tevens op de doldwaze strapatsen die Waterdrinker schrijft te hebben gemaakt in de anarchistische overgangsfase eind jaren '80, begin jaren '90 van de vorige eeuw toen de USSR langzaam verbrokkelde en zoekende was naar zoiets als een nieuwe kapitalistisch-democratische-rechtsstaat-identiteit. Want hoe kom je er op om 70 duizend Russische Bijbels aanvankelijk verstopt onder een lading Zeeuwse aardappelen, later onder dozen diepvriesvis van Holland naar Rusland te smokkelen om daar onder de gelovigen gratis te verspreiden. Alleen komt er van dat gratis uitdelen niets terecht, want Waterdrinker valt in de klauwen van een stel gewikste zakenlieden type louche oplichters en de bijbels worden voor grof geld verkocht op de nog prille vrije markt. Kassa.
Ook gaat de auteur in zee met een zakenpartner met de al te kolderieke naam Fopmans waarbij hij op verschillende wijzen westerse toeristen en zakenlui op grove wijze geld uit de zak klopt. Hoewel Waterdrager verschillende keren schrijft dat hij eigenlijk niet geïnteresseerd is in geld, blijkt uit zijn handelen in alles het tegendeel. In elk geval permiteert hij zich een peperdure fles Chablis te kopen terwijl hij kort daarvoor nog grootmoedig 500 roebel neerlegt omdat een stel arme sloebers 38 roebel te kort komen voor een rol wc-papier en een pakje biscuit. Een beetje de decadente patser uithangen in het van armoe vergeven Rusland is Waterdrinker niet vreemd. Ergens in het boek heeft hij iets met zijn vrouw te vieren en dit doet hij door het bad te laten vollopen met tientallen flessen Sovjet champagne. Het stelt zijn begaandheid met het armzalige klootjesvolk, de slachtoffers van opeenvolgend het tsarendom, het communisme en het keiharde kapitalisme na het uiteenvallen van zogenaamde heilstaat, in een wankelmoedig daglicht. Zelf ziet Waterdrinker zich echter als soort Messias die nooit te beroerd is anderen uit de penarie te helpen, geld te lenen dat hij zelf hard nodig heeft. Daar schuilt iets in van schyzofrenie.
Dit alles en nog een handvol andere anekdoten uit de doldrieste overgangsfase van USSR naar Rusland wisselt de auteur conform de afspraak met zijn uitgever af met terugblikken op de Oktoberrevolutie en eerste jaren daarna. En daar slaagt Waterdrinker goed in. Helaas zullen veel lezers die afgaan op de ondertitel: 'Een autobiografische vertelling uit Rusland' ruimschoots bekend zijn met wat de schrijver daarover te melden heeft. Ik heb in elk geval niks nieuws daaromtrent gelezen. En wat meer is: hoeveel mensen zijn nu feitelijk geïnteresseerd in die gebeurtenis 100 jaar geleden? Voor hen schrikt de ondertitel af. Kortom: één keer schieten, twee keer mis. Dat los je niet op met het predikaat 'roman' .
Goed, Tsjaikovskistraat 40 is dus nogal een amalgaantje. En dat woord is hier bewust gekozen. Want Waterdrager is er niet vies van niet direct voor de hand liggende, in normaal spraakgebruik gehanteerde, woorden te gebruiken: blz 62 is een mooi voorbeeld. Hier staat: "een paar dagen uiteindelijk in de somptieuse luxe van zijn trein abdiceerde. In het epicentrum..etc.". De auteur heeft sowieso een voorkeur voor niet alledaags taalgebruik, waar op zich mee te leven valt, tenzij het ten koste gaat van het leesgenot. En dat is in Tsjaikovskistraat 40 wel degelijk het geval. Naast onnodige archaïsmen en overdreven deftigheid, kenmerkt de schrijfstijl van Waterdrinker zich door het te kwistig strooien met adjectieven. Dat maakt veel zinnen, het verhaal, bombastisch. Te vaak hanteert hij geen barok taalgebruik, maar ronduit rococotaal. En dat de auteur Lenin en Poetin zo'n twintig keer satraap noemt, gaat ook storen, net als het aantal doublures. Je denkt bij jezelf onwillekeurig: "Meneer Waterdrager, dit heb ik zo'n 50 pagina's terug óók al gelezen." Slordig.
Dat alles valt wellicht nog enigszins te billijken (sic.), maar waar het in de kern om gaat is dat Waterdrager weliswaar en louter uit commerciële doelstellingen, een 'autobiografische vertelling' het licht laat zien, maar dat je los van wat grappige anekdotes en voor het beoogd publiek algemeen bekende historiek geen idee hebt met wie je nou al 430 pagina's te maken hebt. Ondanks als diens autobiogravisme (nieuw woord), leer ik de beste man niet kennen. En dat is knap. Al die pagina's autobiografie, maar geen idee krijgend wie Waterdrinker is, wat hem ten diepste beroerd, wat zijn gevoelens, gedachten zijn, wat hem maakt tot wie hij was en is. Zelfs als zijn dierbare vader overlijdt: geen spoor van emotie.
Waterdrinker lijkt bang voor emotie, gevoel, psychologie. Hij blijft daardoor een bij toeval geworden journalist en correspondent, die graag een groot romancier wil zijn, maar vooralsnog een razend knappe verteller is die ondanks zijn bombast, mooischrijverij en gepoch met Flaubert inderdaad zoals hij zelf schrijft 'de fictie voorbij is'.