Een voorzichtige, maar aangrijpende roman

In Iran verschijnen niet veel boeken. Toch lezen de Iraniërs veel. Vaak zijn het boeken van mannelijke auteurs, maar de vrouwelijke auteurs zijn in opkomst en worden steeds populairder. Parinoush Saniee is één van hen. Haar vorige boek, Verlangen naar vrijheid, verscheen al eerder in het Nederlands en nu ligt ook haar tweede boek in de schappen. In Verborgen stem vertelt ze over het doofstomme jongetje Shahaab, die sinds zijn geboorte zwijgt en nog nooit een woord heeft gezegd. Het zorgt voor onbegrip, ongeduld en afkeer bij enkele van zijn familieleden, waardoor de jongen nog meer in zijn schulp kruipt.

"Het begon tot me door te dringen wat het nu echt betekende om ‘stom’ te zijn. Al die tijd werd ik belachelijk gemaakt zonder dat ik wist waarom.”

Saniee houdt het klein. Te klein misschien, want ze vergeet de bijzondere cultuur en het strenge regime van Iran in het geheel te verwerken, waardoor het verhaal oppervlakkig blijft, de grenzen afgebakend rondom Shahaab en zijn familie. Af en toe vang je een glimp van de strenge wetten in het land van ayatollahs. Vrouwen mogen voor hun huwelijk bijvoorbeeld geen contact met mannen buiten hun eigen familie hebben en het trotse gedrag van de mannen binnen de familie bepaalt voor een groot deel het dagelijks leven. De zedenpolitie speelt hierin een morele rol. De beruchte afdeling van de Iraanse politie die zich richt op de preventie van activiteiten die in strijd zijn met de islamitische wet, houdt controle en straft waar nodig. In Verborgen stem is hun rol beperkt, terwijl zij in de realiteit een grote invloed hebben op het reilen en zeilen in heel Iran. Het is jammer dat Saniee dat niet meer benadrukt, maar waarschijnlijk wordt ze belemmerd.

Over de voorzichtigheid van Parinoush Saniee valt namelijk wel wat te zeggen, want zelf is ze enigszins ook de dupe van het strikte regime. Zo moeten al haar romans eerst langs de ballotage van het Iraanse bureau voor censuur alvorens deze mogen worden gepubliceerd. Haar verhaal is daardoor beperkt en onvolledig. Verborgen stem focust zich puur op Shahaab. Zijn verhaal is aangrijpend en ontroerend. Men begrijpt hem niet, kan er niet over uit dat hij niet praat en behandelt hem daardoor als een achterlijke of erger nog; de mensen zien hem niet staan en negeren hem. Alleen Moeder heeft medelijden en herkent aan bepaalde gedragingen de boodschap die Shahaab probeert over te brengen. Maar ook voor haar is het lastig, met een klagende, vaak chagrijnige man die alleen oog heeft voor hun oudste, hard studerende zoon en een afkeer heeft tegen Shahaab. Telkens moet Moeder de brandjes blussen en Shahaab beschermen als hij weer ergens de schuld van krijgt. “Hij is stom, dus hij zal het wel gedaan hebben.”

Met de Iraanse autoriteiten in het achterhoofd, valt er iets te zeggen voor de reactie van Vader, alhoewel hij wel erg grof is tegen zijn zoon en ook geen moeite doet de band te verbeteren. Hij denkt dat de jongen ziek is, mentaal niet in orde is en volgens hem is een psychiater de enige die hem zou kunnen behandelen. Maar de lezer weet dat het anders zit. Shahaab heeft een reden voor zijn stomheid. Het gedrag van de mensen om hem heen heeft hem bang gemaakt. Die angst en gebrek aan liefde doen hem besluiten te zwijgen. De enige tegen wie hij praat, zijn de denkbeeldige vriendjes die in zijn hoofd met hem meeleven. Hoewel deze dialogen soms wat kinderachtig overkomen, geeft Saniee hier wel een levensecht beeld van de gedachtes en emoties van de kleine jongen. Zo dom als men denkt dat hij is, is hij niet. Integendeel juist. Het verhaal bestaat grotendeels uit dialogen. Saniee beschrijft weinig, maar aan de hand van de vele gesprekken krijgt de lezer een goed beeld van de diverse karaktertekeningen van de personages.

De oppervlakkigheid zorgt voor een simpel verhaal, gemakkelijk en niet te veel uitweidend. Het verhaal mist dus diepgang maar aan de andere kant zorgt deze eenvoud er juist voor dat het verhaal persoonlijk wordt. Het is dichtbij en daardoor gevoelig. Het feit dat het in de ik-vorm wordt geschreven- afwisselend door de ogen van Shaheeb en Moeder – maakt het meeslepend en op sommige momenten emotioneel. Hartverscheurend zijn dan ook de laatste hoofdstukken, waarin alle opgekropte gevoelens tot uiting komen. Woede, onbegrip en ontroering; ook bij de lezers komt het binnen. Het ik-perspectief doet haar werk voortreffelijk.

Verborgen stem is een aandoenlijke, hartbrekende roman over hechte familiebanden, liefde, (on)begrip en vertrouwen, die ook zonder diepgang en de aanwezigheid van zwaardere thema’s een prima roman is.