Een futuristische autobiografie

Vanaf het moment dat ik De goede zoon in de catalogus van Atlas Contact ontdekte, was mijn interesse gewekt. In deze toekomstroman schrijft Rob van Essen over een wereld waar de invoering van het basisinkomen heeft gezorgd voor lethargie en stijgend museumbezoek. Hoewel De goede zoon geen gemakkelijk leesvoer bleek, was ik zwaar onder de indruk van de geschetste toekomst. Maar vooral door de emotionele draaikolk waarin het hoofdpersonage zich bevindt.

Een overleden moeder

De goede zoon begint vlak nadat de moeder van het ik-personage is overleden. Op de eerste pagina krijgt hij bijna ruzie in de supermarkt. De reden: de mevrouw achter hem legt haar boodschappen op de band legt terwijl hij nog niet klaar is. Een herkenbare ergernis. En een vliegende start van het verhaal.

Vervolgens wordt het ik-personage opgehaald door zijn oud-collega Lennox voor een roadtrip. De bestemming is het ik-personage onbekend, maar toch stapt hij in de auto. Gedurende zeven dagen zijn de mannen op reis naar het zuiden. Enkel Lennox weet het ware doel van de reis. Ondertussen heeft de ik-persoon voldoende tijd om na te denken over zijn leven. Bijvoorbeeld aan het opgroeien in een sterk gelovig dorp, zijn werk bij het Archief en zijn carrière als plotloze thrillerschrijver. Het belangrijkste onderdeel van zijn overpeinzingen is echter zijn rol als 'goede zoon'. Twintig jaar lang bracht hij wekelijks een bezoekje aan zijn moeder in het verpleeghuis. Hoe moet hij verder na de dood van zijn moeder? Wie is hij als hij niet langer haar zoon is?

Robotisering en het basisinkomen

In deze roadtrip van zeven dagen gaan de mannen op zoek naar verlossing en vergetelheid. Het is belangrijk om hier aan toe te voegen, dat deze zeven dagen niet in ons heden plaatsvinden. Eerder in een vooruitblik op onze (mogelijke) toekomst. De mannen leven in een wereld met zelfrijdende auto's. Een wereld waarin bedden meten of je wel voldoende geslapen hebt en een wereld met receptierobo's.

"Automobiel betekende altijd al zelfrijdend, dus eigenlijk kan je zeggen dat de auto eindelijk zijn bestemming heeft bereikt, de lange eeuw waarin we zelf aan het stuur zaten is niets meer geweest dan een overgangsperiode, het tijdperk waarin de auto nog niet volmaakt was."

Een ander belangrijk kenmerk van de toekomst waarin de mannen zich bevinden, is de invoering van het basisinkomen. Mensen hoeven niet langer te werken om geld te verdienen. Hierdoor volgen men massaal schrijfcursussen. Ook het museumbezoek is enorm gestegen. Toch zijn niet alle bijwerkingen positief.

"Robotisering en basisinkomen werken alleen maar voor de geletterde middenklasse die musea platlopen en eindelijk eens al die boeken kunnen gaan lezen die ze de afgelopen decennia op aanraden van recensenten en boekenpanels hebben gekocht, jongeren gaan er massaal van uitslapen en plunderen, omdat ze het idee hebben dat toch alles gratis is."

Een man op leeftijd

De geschetste toekomst met het basisinkomen, de robots en de zelfrijdende auto’s is erg interessant. Ook het perspectief van de man op leeftijd draagt hier aan bij. Hij heeft immers de komst van al deze nieuwe technologieën meegemaakt. Hij denkt kritisch na over de manier waarop technologie de wereld al dan niet heeft veranderd.

"Al die dingen die we hebben zien komen, pc's, internet, laptops, smartphones, palio's, ze zijn allemaal onmisbaar en hebben ons leven veranderd, maar tegelijkertijd heb ik het idee dat het allemaal gimmicks zijn. Ja, alles is anders, maar je kan je afvragen of wij daardoor ook echt anders geworden zijn."

Soms heeft het ik-personage een bijna angstige of zelfs vijandige blik op al deze technologische vooruitgang. Zo gelooft hij in complottheorieën rond depressieve zelfrijdende auto's en denkt hij dat een receptierobo hem uitlacht. Hij moet zichzelf er aan herinneren dat het maar een apparaat is om niet boos te worden. Op deze manier zet Rob van Essen de lezer aan het denken. In welke mate zijn kunstmatige intelligentie en technologie noodzakelijk? En zijn er ook risico's aan verbonden?

Geen eenvoudig leesvoer

De goede zoon heeft me lang beziggehouden. Het is geen boek dat gemakkelijk leest: het verhaal vraagt opperste concentratie. Van Essen maakt gebruik van lange zinnen met veel komma's. Toch is het tegelijkertijd prachtig geschreven. Je voelt dat het boek minutieus van woord tot woord gecomponeerd is.

De toekomstelementen zijn goed uitgewerkt, maar uiteindelijk lijkt De goede zoon meer te draaien om de gevoelens van het hoofdpersonage. Hij is altijd een goede zoon voor zijn moeder geweest, maar toen ze op 100-jarige leeftijd overleed, wist hij zich geen raad meer. Wie was hij nu? Wat moest hij nu met zijn leven doen? Nog maar een plotloze thriller schrijven?Ondanks dat het verhaal zich in de nabije toekomst afspeelt, voelt het erg herkenbaar. De band tussen moeder en zoon is heel realistisch en mooi beschreven. Ook de gesprekken tussen het ik-personage en zijn vriend Lennox voelen levensecht.

Met De goede zoon heeft Rob van Essen een literair kunstwerkje afgeleverd, waarin hij Science Fiction combineert met autobiografische elementen. Het is geen boek dat gemakkelijk leest: het verhaal vraagt opperste concentratie. In een wereld waarin het basisinkomen is ingevoerd en steeds meer robots het podium betreden, is een man op leeftijd zoekende naar zijn eigen identiteit. Wie ben je als de wereld om je heen verandert? Deze veranderingen zijn overigens niet alleen van technologische aard. De dood van zijn moeder doet het ik-personage nadenken over zijn rol als 'goede zoon'. Een prachtig verhaal over de band tussen moeder en zoon, aangevuld met hilarische zelfrijdende auto's, een receptierobo met een binnenpretje en pratende bedden.

Deze recensie verscheen ook op Oog op de Toekomst.