Poëtisch pamflet voor een betere behandeling van onze planeet

Met "Als kind hield ik ervan om te fantaseren dat ik een komkommer was." opent Lieke Marsman op geniale wijze haar prozadebuut Het tegenovergestelde van een mens over de jonge klimaatwetenschapper Ida. Van kleins af aan is Ida op zoek naar manieren om uit haar eigen hoofd te ontsnappen, met als gevolg dat er steeds meer afstand ontstaat tussen haar en de mensen van wie ze houdt. Terwijl de wereld ten onder dreigt te gaan aan klimaatverandering besluit Ida zich aan te melden voor een project in de Italiaanse alpen: om de natuur in haar oorspronkelijke staat te herstellen, wil men een grote stuwdam verwijderen. Filosofie en poëzie gaan hand in hand in deze bijzondere roman. Het tegenovergestelde van een mens is een boek zoals ik nog niet eerder las.

Waar het op neerkomt is dat de mensheid als geheel ook eenzaam is.

Het tegenovergestelde van een mens houdt het midden tussen een roman en een verhalen- of essaybundel aangevuld met hier en daar een gedicht. Het verhaal van Lieke Marsman lijkt in eerste instantie alle kanten uit te gaan, maar de verschillende elementen sluiten thematisch zeer sterk op elkaar aan. Belangrijke onderwerpen in het verhaal zijn de liefde - en de moeilijkheden die dat met zich mee kan brengen - klimaatverandering, de eenzaamheid van de mens en het welzijn van planeet aarde.

Daarnaast is ook de schrijfstijl van Marsman een verbindende factor. De filosofe en dichteres weet absoluut raad met de Nederlandse taal: het creatieve en poëtische taalgebruik maakt Het tegenovergestelde van een mens heerlijk om te lezen. Het verhaal springt van speels naar serieus in slechts één enkele zin en Lieke Marsman weet je compleet te overdonderen met haar treffende woordkeuzes en zinsconstructies. Bijvoorbeeld over de titel van het boek schrijft ze:

"Als mensen slecht waren, en ik wilde goed zijn, dan moest ik ervoor zorgen dat ik het tegenovergestelde van een mens was."

Het boek vraagt erom om hardop voorgelezen te worden. Des te meer bemerk je dan de manier waarop de zinnen in elkaar overvloeien als één stromende gedachte, als een rivier vol wijsheid.

Soms, wanneer ik me erg eenzaam voel, stel ik me voor dat ik in mijn eentje een jong heterokoppel ben.

Het hoofdpersonage Ida heeft een relatie met een andere vrouw, Robin. Ik vind het fantastisch dat het hoofdpersonage een lesbische relatie heeft, juist omdat het voor het verhaal verder niets uitmaakt. Dit toont aan dat een homoseksuele relatie net zo gewoon is als iedere andere relatie. Op deze manier lees ik het liefst diversiteit in boeken: niet als hoofdonderwerp, maar enkel als zijdelings aangehaald aspect van het dagelijks leven. Want zo zou het ook moeten zijn in het echte leven. Het feit dat Ida op vrouwen valt, heeft verder niets van doen met haar pogingen om de aarde te redden. Al zit er in Het tegenovergestelde van een mens overigens wel een zeer mooi essay hoofdstuk over de manier waarop er in de samenleving wordt omgegaan met homoseksualiteit.

De relatie tussen Ida en Robin loopt echter niet altijd op rolletjes, wat het boek mijns inziens des te realistischer maakt. Lieke Marsman schrijft over de liefde zoals het écht is, niet groots en meeslepend zoals in films, maar met een hele hoop verkeerd begrepen sms'jes, ongelijkwaardige ruzies en de onzekerheid die een nieuwe relatie met zich meebrengt. Hoewel er niets mis is om af en toe weg te zwijmelen bij een zoetsappig verhaal, denk ik dat het belangrijk is dat ook deze realistische kijk op de liefde de weg naar een groot lezerspubliek vindt.

Het weer is niet langer zomaar het weer

Klimaatwetenschapper Ida trekt het lot van de aarde zich erg aan en besluit een stageproject in Italië aan te nemen om haar steentje bij te brengen in de strijd tegen klimaatverandering. Een heel nobel doel, maar in het boek vond ik persoonlijk de thematiek van de klimaatverandering er af en toe net iets te dik bovenop liggen. Iets te belerend zelfs. Tegelijkertijd is Het tegenovergestelde van een mens heel hard een boek van deze tijd, omdat veel twintigers en dertigers van nu zich meer dan ooit zorgen maken over de toekomst van de aarde. Ik denk dat veel van mijn leeftijdsgenoten zich kunnen vinden in de angsten van Ida. Het boek dient dan ook als een pamflet dat aanzet om beter voor onze planeet te zorgen.

"Was het weer ooit een alledaags verschijnsel, een toevallige omstandigheid die zich doorgaans vooral als dankbaar gespreksonderwerp presenteerde, tegenwoordig heeft het een wezenlijker karakter. Was het ooit een reden om thuis te blijven - tegenwoordig is het weer een reden om de straat op te gaan en te protesteren."

Wat ik echter wel wat jammer vind is dat er veel citaten van andere auteurs voorbij komen, waaronder van Naomi Klein. Niet dat deze citaten niet interessant zijn, maar ik had liever meer van Lieke Marsman gelezen - als ik me echt in de thematiek zou willen verdiepen kan ik altijd nog het boek van Naomi Klein oppakken. De verhouding tussen quotes van andere wetenschappers en Marsman zelf was wat mij betreft niet helemaal in balans.

Een filosofische bespiegeling van de klimaatproblematiek ★★★★

Deze recensie verscheen ook op Boekvinder.be.