Spoedcursus feminisme voor de moderne vrouw

'Een vrouw wordt niet als vrouw geboren, maar tot vrouw gemaakt,’ schreef Simone de Beauvoir in 1949. Maar wat maakt de vrouw? Die vraag is nog altijd actueel. Aan de hand van persoonlijke anekdotes en ervaringen geven dertien vrouwen je in Wolf een spoedcursus feminisme door de eeuwen heen. Grote namen uit het feminisme passeren de revue - naast Simone de Beauvoir is er bijvoorbeeld aandacht voor Virginia Woolf, Cordelia Fine en Rebecca Solnit. Ook popcultuur wordt niet vergeten. Wolf staat vol tips op het gebied van fictie, non-fictie, televisieseries en films. De schrijfsters zijn nergens belerend maar delen hun kijk op het leven van de moderne vrouw. Van de anticonceptiepil, de baarmoeder en seks tot Jessica Jones en Grease: de rol van de vrouw is ook in onze huidige maatschappij nog veel te stereotiep. Voer om over na te denken.

Ongeschoren benen

Ik denk dat ik een jaar of dertien, veertien geweest moet zijn. Tijdens de warming-up van karate vroeg mijn trainingspartner - een man van in de veertig - verwondert waarom ik mijn benen niet geschoren had. Het was hartje winter. Bovendien bleven mijn blonde beenharen van een afstandje hoe dan ook onzichtbaar. Maar de man in kwestie was er duidelijk van overtuigd dat ik 'de regels voor de vrouw' had geschonden. En het was zijn recht om mij daar op te wijzen. Mijn verhitte reactie: "Jij hebt jouw benen toch ook niet geschoren?!" deed hem overduidelijk niets. De rest van de training legde ik mijn woede in al mijn stoten en schoppen - ik was nog nooit zo goed in vorm geweest.

"Wie als vrouw geen zin heeft in hoon en verbale verkrachting moet zich houden aan de regels. Niet opvallen, niet afwijken van de norm - daar komt het zo'n beetje op neer." ~ José Rozenbroek, 'De schaamte van Gloria'.

Op mijn achttiende kreeg ik mijn eerste serieuze relatie. De jongen in kwestie nam de reclame van vrouwelijke scheermesjes en ontharingsmethoden wel erg serieus. Op een keer wist hij mij te vertellen dat de wintervacht op mijn benen hem stoorde, "want zo kon hij minder dichtbij me komen".

Deze voorvallen rond mijn ongeschoren benen, plantten voor het eerst een minuscuul zaadje van het feminisme. Al hield ik jarenlang vol geen feminist te zijn. Ik had een negatieve associatie met het woord. Ik dacht dat het ging om vrouwen boven mannen te plaatsen in plaats van gelijkheid. Ondertussen weet ik beter. Het zaadje is het afgelopen jaar ontkiemd en begint meer en meer uit te groeien tot een volwaardige plant. Essaybundel Wolf gaf me precies de juiste voedingsstoffen om mezelf als vrouw verder te ontwikkelen.

De ideale feminist

Wolf is samengesteld door Maartje Laterveer, die het openingsverhaal voor haar rekening neemt. ‘Wat maakt de vrouw?’ is niet alleen een prachtige inleiding, maar duidt bovendien het belang van de essays.

“Deze bundel gaat over de vrouw en de vraag wat haar definieert. Wat zijn de onderstromen die haar vrijheid bepalen, beïnvloeden, ondermijnen, beperken of misschien juist verrijken?”

Achter de titel Wolf zit overigens niet alleen een eerbetoon aan Virginia Woolf verborgen, een van de eerste vrouwelijke essayisten en een bron van inspiratie voor moderne feministen. Ook het gelijknamige dier speelt een belangrijke rol in de naamgeving.

"De wolf staat voor mannelijkheid en agressie, maar is dat in wezen juist niet. Er zijn ook vrouwelijke wolven, allereerst, en de wolf is geen agressief dier. Het is een uitermate slim en vriendelijk dier dat alleen aanvalt wanneer het nodig is. Zo zie ik de ideale feminist: zij (of hij) valt niet per se aan, ze is zelfs niet per se boos. Alleen wanneer het nodig is."

#MeToo

Wolf is een bundel van deze tijd. #MeToo speelt een belangrijke rol in verschillende essays.  In 'Hete vuren' onderzoekt Marja Pruis de manier waarop vrouwen door de jaren heen zijn omgegaan met seksueel overschrijdend gedrag. Volgens Pruis is het revolutionaire van de #MeToo-beweging "dat alle vormen en varianten van seksueel overschrijdend gedrag in één lijn worden beschouwd, namelijk in de lijn van macht. Wat 'instemming' is, moet opnieuw worden vastgesteld."

Ook Herien Wensink heeft het gehad met catcalling en grensoverschrijdend gedrag. In 'Fijne razernij' schrijft ze:

"Altijd op je hoede in het donker op de fiets: ja, logisch. Handen op plekken waar ze niet horen in de kroeg: hoort erbij. Seksistische opmerkingen van die ene chef? Typisch. Dagelijks tien keer met de ogen worden uitgekleed: ik stond er niet eens bij stil. Het was een wetmatigheid, een natuurverschijnsel: 'Zo zijn mannen nou eenmaal', dat moest je accepteren. Alleen waren we er net collectief achter gekomen dat het misschien niet zo moest. Dat ze het anders wilden. En dat het wellicht ook anders kón. Het was het begin van een omwenteling, een aardverschuiving, bij miljoenen vrouwen wereldwijd en ook bij mij."

De baarmoeder en de pil

In navolging van de welbekende vaginamonologen volgt in ‘Het orgaan’ de baarmoedermonoloog van Emy Koopman. Hoewel dit orgaan levensbepalend is, weten we er volgend de auteur veel te weinig over. Tijd om daar verandering in te brengen.

" Zij die het zaad rondstrooien maar de vrucht niet hoeven te dragen, konden zich onverschilligheid blijven veroorloven. 'Jij slikt toch de pil?' zeggen mannen die geen condoom willen gebruiken. En: 'Ik voel dan gewoon minder'."

Ook Anaïs Van Ertvelde stelt zich vragen over de anticonceptiepil in 'De dingen die bevrijden'.  Waarom zijn er geen andere opties? Waarom is geboortebeperking de verantwoordelijkheid van degene met de baarmoeder? Dit is een heel herkenbaar relaas over de pil, aangevuld met de nodige humor.

"Hoe een jongen te versieren? Daar zweeg de stapel feministische klassiekers die naast mijn bed lag over. Virginia en Audre, Naomi en Betty, Angela en Simone gaven me mooie vrijbrieven, maar geen concrete aanwijzingen."

Een open blik

In Wolf staat niet enkel het vrouw-zijn in de Westerse cultuur centraal. Naema Tahir schrijft in 'Feminisme en groepsculturen':

“Voordat we het feminisme dat eigen is aan onze cultuur opleggen aan een andere cultuur, is het raadzaam de andere cultuur beter te leren kennen. Anders begrijpen we elkaar niet, maken we fouten en komen we tegenover elkaar te staan, haast als vijanden. Dat is jammer. En onnodig bovendien.”

Daarnaast is er aandacht voor thema's als het leven met een beperking (De dingen die bevrijden, Anaïs Van Ertvelde) , ouder worden (De schaamte van Gloria, José Rozenbroek) en vergeten vrouwen in de kunst. Waarom gaan we er standaard vanuit dat een kunstenaar een man is? Merel Bem introduceert Elsa von Freytag-Loringhoven aan ons in 'Vrouwen in de kunst'.

Een hoog herkenbaarheidsgehalte

In 'Danny ♥ Sandy' haalt Basje Boer nostalgische gevoelens boven met haar eigentijdse interpretatie van Grease. Dit essay gaat over de balans tussen man en vrouw. Van een onhandige vriend die beweert "In bed wil je toch dat een man een man is en een vrouw een vrouw" tot de stereotiepe relaties die Hollywood ons voorschotelt. "De man begeert, de vrouw wordt begeerd. De man vult waar zij leeg is." Maar gelukkig is daar Sandy uit Grease, die de rol van verleidster op zich neemt. Ze laat Danny duidelijk weten dat ze hem wil. Want ook een vrouw mag het heft in handen nemen.

Bo van Houwelingen liet mij schaterlachen met 'De zwalkende feminist'. Vooral de anekdote over het schaamhaar vond ik hilarisch. Ook haar observaties rond feministen en de vrouwen die zeggen "Ik ben geen feminist, maar .." zijn erg herkenbaar. Tegelijkertijd was ik het op sommige punten ook oneens met dit essay. Ik zit heel vaak alleen op een bankje in het park, enkel vergezeld door een boek. De enkele keer dat er een man naast me komt zitten, leidt dit tot een goed gesprek over literatuur in plaats van seksuele intimidatie of ongewenst gedrag.

Tot slot wist Yaël Vinckx met een enkele zin in  'She-wolf'  mijn dagelijkse frustraties op het werk vast te leggen. "Ze zou moeten leren dat anderen wél om vijf uur naar huis gaan." Een werkpunt inderdaad.

Wolf is een herkenbare, eigentijdse essaybundel over wat het betekent om vrouw te zijn in de huidige maatschappij. Seks, gender, de werkende vrouw, ouder worden, ... Een greep uit de vele thema's die terugkomen in de verschillende essays. Iedere schrijfster geeft zich bloot door een persoonlijke dimensie toe te voegen. Eerlijk en oprecht. Een bundel boordevol sterke meningen, lees- en filmtips en hilarische, dan wel tenenkrommende anekdotes. ★★★★★

Deze recensie verscheen ook op Boekvinder.be.