Meelopen of medeschuldig?

De Geheugenlozen auteur: Géraldine Schwarz uitgever: Atlas Contact
De herinnering als wapen tegen populisme

In het Nederlandse theater en in de literatuur is het thema ‘kind van foute ouders’ al lang een begrip. In dit boek is het de beurt aan het hebben van ‘foute grootouders’. Maar wanneer hebben we het over fout en wanneer over een graad van medeschuldigheid?
In De Geheugenlozen onderzoekt Geraldine Schwarz , kind van een Duitse vader en een Franse moeder, deze nuances aan de hand van de handel en wandel van haar grootouders. Zij waren haar inspiratiebron om op zoek te gaan naar mate van individuele betrokkenheid bij laakbaar gedrag in en na WO ll en de (on-) mogelijkheden om in te grijpen. Daarbij schetst ze - niet alleen voor Duitsland maar in alle West-Europese landen waar de nazi’s hun misdaden pleegden- de wijze waarop na de oorlog staten en bevolking verantwoordelijkheid voor die daden namen. Haar eigen familie diende hierbij als aanknopings- en vertrekpunt.
De vraag “in welke mate het voor gewone mannen en vrouwen zoals mijn grootouders mogelijk was in het derde Rijk géén nazi te zijn”, is een van de belangrijkste die zij zich stelt. Schwarz onderzoekt eerst het leefklimaat van de meelopers (Mitlaufer) van binnenuit, voordat zij zich in de grotere politiek van de denazificatie en de verwerking begeeft. Ze beschrijft de naoorlogse ontwikkelingen in de verschillende landen in het licht van stevig gewortelde opvattingen en de plaats die het populisme is gaan innemen.
Het is een omvangrijk, intelligent en prettig leesbaar boek, met gedegen analyses, tot stand gekomen na veel gesprekken met ‘erflaters en nazaten’. Oral history dus, die ons wil waarschuwen alert te blijven en niet te vervallen in fouten van het verleden.
Een compleet boek, maar wat zou ik graag een lijst met de geïnterviewden en gesprekspartners achterin hebben aangetroffen!

Margot Mombers juni 2019