Loslaten en opnieuw beginnen

De man die alles achterliet speelt zich af aan het begin van de twintigste eeuw. Het verhaal gaat over de Rotterdamse Johannes Buijser, een rusteloze man die zijn draai maar niet kan vinden. Nadat hij telkens zijn baantjes verliest, besluit hij zijn heil ergens anders te gaan zoeken: hij vertrekt naar Amerika. Zonder zijn gezin.
Er wordt binnen de familie nooit meer gesproken over waarom Johannes iedereen in de steek liet. Is het hem gelukt om een bestaan op te bouwen als artiest, iets wat hij zo graag wilde? Zijn zoon David ontdekt dat zijn moeder niet het hele verhaal heeft verteld. Zij hield al die jaren de brieven die Johannes stuurde, achter voor haar kinderen. David wil hier meer van weten. Zodra hij de kans krijgt draagt hij zijn kapperszaak over aan zijn jongere broer en reist hij zijn vader achterna.
Vader en zoon krijgen weer contact, maar dat verloopt totaal anders dan David had verwacht…

Schrijfster Tanya Commandeur weet in dit verhaal een voortreffelijk tijdsbeeld te scheppen. Belangrijke gebeurtenissen uit de Amerikaanse geschiedenis passeren de revue zonder - zoals in sommige lijvige historische romans - in te gaan op overbodige details. Via de levens van de hoofdpersonen krijgen de gebeurtenissen kleur. De beurskrach, de overgang van koets naar automobiel, de Titanic en andere scheepsrampen, de komst van komeet Halley en de economische recessie bepalen het leven van alledag voor de hoofdpersonen. De auteur weet hierbij vaak herkenbaarheid op te roepen; de zorgen van de mensen uit die tijd zijn ook de zorgen van de mensen nu. Ze brengt New York tot leven, met de hoge gebouwen, de ondergrondse trein onder de Hudson, Central Park, Ellis Island en de dance halls, waar zoveel verderfelijk vertier is voor ‘de jeugd van tegenwoordig’ uit de jaren 20.

De man die alles achterliet is ontroerend, aangrijpend en humoristisch tegelijk. Tanya Commandeur past mooie metaforen toe, waardoor het boek literaire waarde krijgt. Zij doet dit alleen waar het nodig is en geeft omschrijvingen die vaak met water te maken hebben. Water dat de barrière vormt tussen het oude en nieuwe leven van beide hoofdpersonen. ‘Hoe de tijd als een sneeuwbal van een helling rolde’, of ‘ogen als bevroren meren’, is veelzeggend. Een prachtige zin is ook ‘hij bleef achter met vader en de tikkende klok’. Dit geeft perfect de relatie weer tussen David en zijn vader.

Het gegeven van het verhaal is universeel. Veel mensen laten graag hun oude leven achter zich om nieuwe dromen na te jagen, maar komen vervolgens bedrogen uit. De vader vond ik het meest boeiend als persoon, omdat zijn intenties meestal goedbedoeld zijn en hij er ook niets aan kan doen dat hij zo in elkaar steekt. Telkens trapt hij weer in zijn eigen val. Hij denkt groots, vindt dat hij anders is dan andere mensen en dat hij veel meer talenten heeft. Het enige probleem is dat niemand inziet hoe goed hij is als muzikant en cabaretier, maar volgens hem zal het slechts een kwestie van tijd zijn voordat hij in Carnegie Hall kan optreden. Om zijn teleurstellingen en de afwijzingen te verwerken grijpt hij keer op keer naar de fles. Het contrast tussen zijn wilde plannen en de deceptie die daarop volgt, is wrang en ontroerend tegelijk.
Tegenwoordig zou zijn probleem een naam hebben, in de tijd van het boek tobden de mensen maar wat aan. Hoe daarmee wordt omgegaan in Greystone, de kliniek voor psychiatrische patiënten, werkt bijna op de lachspieren, zeker omdat dit tegenwoordig heel anders gaat. Het fragment op de kade van de Hudson greep me aan, vanwege de onmacht waarvoor maar geen oplossing lijkt te komen. Johannes en David willen zo graag goede mensen zijn en het beste uit het leven halen, maar telkens gooien de omstandigheden roet in het eten.

De man die alles achterliet is een vlot vertelde, bij momenten zelfs spannende roman over de moeizame relatie tussen een zoon en zijn vader. Het verhaal kent een goede spanningsopbouw, heeft een aansprekende toon, is helder, volwassen en toch in de stijl van die tijd geschreven. Op het laatst zijn de tijdssprongen soms te groot, maar dit werkt niet storend. De man die alles achterliet geeft niet alleen een mooi beeld over de levens van emigranten begin twintigste eeuw, maar is ook een aangrijpend verhaal over manische depressie. Een universeel boek over loslaten en opnieuw beginnen, je niet laten tegenhouden door angst. En vooral een indringend relaas over het niet kunnen ontlopen van je lot. Het verrassende einde laat daarbij zien dat niets in het leven is wat het lijkt.

Ik ben van de hoofdpersonen gaan houden, en dat is in deze tijd waarin veel lezers steeds veeleisender worden omdat ze alles al eens hebben gezien, een groot compliment waard.