De dominee beweert wat ongemak goed is

Een paar dagen voor de Kerst komt de oudste broer van Jas Mulder, Matthies, niet terug van het schaatsen. Hij is in een windwak gereden en verdronken. Het zeer religieuze boerengezin is volkomen ontredderd en de gezinsleden reageren heel verschillend op de droevige gebeurtenis. Wat hen verbindt in hun verdriet is dat er over Matthies en zijn dood niet gesproken wordt.
“De avond is ongemak” is geschreven vanuit het gezichtspunt van Jas, die ten tijden van het ongeluk 10 jaar oud is. Door haar ogen zien we hoe haar vader, moeder, broer Obbe en zusje Hanna elk op zijn eigen wijze reageert op het verlies. De vader is overmand door het verlies en richt volledig op zijn geloof en de boerderij, maar overweegt ook te vertrekken. De moeder loopt verdwaasd door de boerderij en eet bijna niets meer. Oog voor hun opgroeiende kinderen hebben zij niet en de kinderen ontsporen dan ook steeds verder. Obbe is wreed naar dieren, gaat zo ver dat hij onder andere zijn hamster dood, en sleept Jas en Hanna hierin mee. Hij zet Jas ertoe aan de haan te pijnigen en te doden.
De ontluikende seksualiteit van Jas wordt niet in goede banen geleid door het ontbreken van sturing van de ouders en samen met Obbe speelt zij seksuele spelletjes.
Jas en Hanna dromen van de Redder, iemand die op Boudewijn de Groot lijkt en hen mee kan nemen naar de Overkant.
Dan komt er een uitbraak van MKZ en ook de boerderij van het gezin Mulder moet geruimd worden. Waar de vader eerst nog de dag doorkwam met het verzorgen van de koeien en alle andere zaken die met de boerderij te maken hebben, valt ook dit weg. Vooral Obbe, die ook op de boerderij helpt, is zwaar aangeslagen.
Het eind van het boek is verrassend en beklemmend, ongemakkelijk. Het laat je daardoor niet snel los.

Voorin het boek staat een gedicht van Jan Wolkers, geschreven over zijn jong gestorven broer. Een gedicht dat heel passend is voor het boek.
De ijzersterkte openingszin van “De avond is ongemak” is “Ik was tien jaar en deed mijn jas niet meer uit.” Deze zin maakt nieuwsgierig en zet meteen de toon. Het heeft iets onheilspellends.
Het poëtische taalgebruik van Marieke maakt dat het wrange verhaal toch mooi wordt.
Ik had wel wat moeite met de grote hoeveelheid wreedheden met dieren. Dat had wat mij betreft wel wat minder gemogen, omdat het niet altijd bijdraagt aan het verhaal.
Marieke Lucas Rijneveld is wel heel goed in de geest van Jas gekropen en dat vind ik erg knap. We zijn allemaal 10 jaar geweest, maar terughalen hoe je je toen voelde en wat belangrijk voor je was, is toch lastiger.
Marieke komt zelf uit een gereformeerd boerengezin en zij heeft goed verwoord hoe het daar aantoe gaat.
Omdat het boek geschreven is vanuit het perspectief van Jas komen er dingen in voor die niet juist kunnen zijn (bijvoorbeeld heel lang de ontlasting inhouden), maar dit is zoals zij het beleeft en het is dus haar waarheid.
De karakters zijn subliem uitgewerkt, je ziet ze voor je zoals ze zijn.

Marieken Lucas Rijneveld (Nieuwendijk, 1991) debuteerde met de dichtbundel "Kalfsvlies" in 2015 en won met dit boek de C. Buddingh’ Prijs voor het beste poëziedebuut en door de Volkskrant uitgeroepen tot literair talent van het jaar.