Een vergeten man

“De ideeën van hedendaagse milieudeskundigen, ecologen en natuurschrijvers hebben hun oorsprong nog altijd in Humboldts visie - al hebben velen van hen misschien nog nooit van hem gehoord.”

Een vergeten man, maar zijn naam leeft overal voort: op monumenten (Berlijn), parken (Chicago), bergen (Antarctica, Nieuw-Zeeland). Zelfs een stad in Argentinië en een rivier in Brazilië zijn vernoemd naar Humboldt. Er is ook een Humboldt lelie, pinguïn, inktvis en mineraal. Hoe kan het dat bijna niemand deze enorm getalenteerde man kent? Volgens auteur Andrea Wulf (1972) komt dit omdat zijn ideeën overal aanwezig zijn waardoor de man erachter in de vergetelheid is geraakt. Zij geeft hem met De uitvinder van de natuur opnieuw een podium.

Andrea Wulf werd geboren in New Delhi, groeide op in Duitsland en woont nu in Londen. Ze studeerde ontwerpgeschiedenis en raakte als schrijfster geïnteresseerd in landschaparchitectuur en botanie. ‘Het maakte niet uit wat ik daarover las, overal kwam ik de naam Humboldt tegen’, zegt ze in een interview met NRC.

Alexander von Humboldt, een van de laatste generalistische geleerden, zag op 14 september 1769 het levenslicht in Berlijn. Hij werd geboren in een tijd waarin de mens de natuur aan zijn wil ging onderwerpen. Als kind was hij al geïnspireerd door Kapitein James Cook, de legendarische ontdekkingsreiziger. Wanneer zijn moeder komt te overlijden is Humboldt bezig met de uitvinding van een nieuwe mijnwerkerslamp en met galvaniseer experimenten; hij komt niet naar haar begrafenis. Dit is tekenend voor de relatie die hij met zijn moeder had. Door zijn enorme drang naar kennis was hij altijd in de weer met meten, observeren en deed hij experimenten met dieren (en zichzelf!) die niet mals waren. Onafgebroken bezig met het doorgronden van de natuur gaat hij met het geërfde geld op expeditie naar Zuid-Amerika.

Humboldt schreef veel brieven, waardoor er een schat aan informatie bewaard is gebleven. Wulf heeft op een harmonieuze manier alle verzamelde bronnen met elkaar verbonden. Het begin is minder vloeiend geschreven, aangezien het van knippen en plakken aan elkaar hangt, maar daar komt snel verandering in. Levensverhalen worden afgewisseld met geschiedenis, natuur en politiek. In die tijd waren wetenschappers immens belangrijke boodschappers. Humboldt had connecties met vooraanstaande personen zoals Thomas Jefferson en Goethe, en hij was een graag geziene gast aan het hof van koning Frederik Willem III van Pruisen. Voor Darwin (1809) was hij een bron van inspiratie. Al Humboldts ideeën waren voorlopers van Darwins evolutietheorie en zijn invloedrijkste werk (eerste publicatie in 1845) Kosmos heeft twee generaties natuurwetenschappers, kunstenaars en schrijvers beïnvloed. En deze man is compleet uit ons collectieve geheugen gewist. Wie snapt het nog?

Een goed bestudeerd verhaal voor de liefhebber van natuur, geschiedenis en avontuurlijk leven. Soms worden originele teksten gebruikt, maar meestal zijn de passages in Wulf’s eigen bewoording weergegeven. De vele verwijzingen naar de noten (het boek bevat 100 bladzijden met noten) zijn niet storend. Enkele zwart-wit afbeeldingen bij de teksten en middenin sprekende kleurenafbeeldingen. Prima vertaling door Mariella Duindam en Fennie Steenhuis. Inclusief uitgebreide bronnen, bibliografie, noten en een register. Een uitstekend inkijkje in het leven van deze natuurvorser en ontdekkingsreiziger in andere tijden.