Een laat eerbetoon aan een consul in oorlogstijd

De rechtvaardigen van Jan Brokken heeft als ondertitel: Hoe een Nederlandse consul duizenden joden redde. Hierdoor wordt de verwachting gewekt dat De rechtvaardigen alleen over Jan Zwartendijk gaat, maar het tegendeel is waar. Jan Brokken beschrijft de vlucht van Poolse joden, die in Litouwen een veilig heenkomen dachten te vinden. Een deel van hen belandde in de stad Kaunus, waar ook een onderdeel van Philips zat. Directeur van dit onderdeel was Jan Zwartendijk. In juni 1940 wordt hij door de regering in ballingschap benoemd tot consul.
In die hoedanigheid wordt hij benaderd door Peppy Sternheim om haar en haar gezin een uitreisvisum te verstrekken. Zwartendijk verwees haar naar de Nederlandse gezant in Riga, De Decker. De Decker dacht dat voor Curaçao en Suriname geen visum nodig was en stelde voor om dit in het paspoort op te nemen. Zwartendijk neemt dit advies over en wordt vervolgens bezocht door vele joden. Hij geeft ze allemaal een visum, de joden heb nog een doorreisvisum voor Japan nodig. De Japanse consul Sugihara werkt mee aan dit plan en geeft vele doorreisvisa af.
Zowel Zwartendijk als Sugihara nemen hier een risico mee, ze worden door de Russische veiligheidsdienst in de gaten gehouden en de naderende nazi's vormen ook een gevaar.
In het boek gaat Brokken in op de geschiedenis in Kaunus, hij behandelt het levensverhaal van Zwartendijk en Sugihara, alsmede het leven na de oorlog van beide consuls. Hij beschrijft ook de vlucht van de joden en hun leven na de oorlog.
Na de oorlog wordt Zwartendijk berispt door de het ministerie van Buitenlandse zaken. Dit valt hem zwaar in de heeft van zijn leven, hij heeft zelf geen weet hoeveel mensen hij gered heeft. Doordat hij niks hoort van overlevenden, denkt hij nauwelijks iemand gered te hebben. Brokken heeft ook geen precieze aantallen kunnen achterhalen, maar dat het er veel zijn geweest is wel duidelijk.
Het boek is een mooi en indrukwekkend eerbetoon aan Zwartendijk, De Decker en Sugihari. Het verhaal verloopt soms wat chaotisch, Brokken heeft geen persoon of gebeurtenis over willen slaan, waardoor je als lezer soms even moet gaan terugzoeken over wie het nu gaat of dat er soms opeens een sprong is qua locatie of tijd. Ik geef het boek daarom 3 sterren.