Bijna baldadig spel met taal

In ‘Grand Hotel Europa’, zijn meest ambitieuze roman tot nog toe, werpt Ilja Leonard Pfeijffer de lezer een paar interessante vragen voor de voeten. Is een hoofdpersonage dat dezelfde naam draagt als de auteur een weerspiegeling van die auteur of speelt de schrijver hier het spel van Wahrheit und Dichtung? Is liefde onbaatzuchtig of is er in elke liefdesrelatie sprake van van eigenbelang? Loopt het goed af met het oude continent dat dezer dagen onder zware druk staat van vluchtelingen, toeristen, politiek opportunisme en cultuurimperialisten? Drie fundamentele thema’s die niet voor de vuist weg te beantwoorden zijn, ook niet in een roman van meer dan 500 bladzijden.
Pfeijffer giet zijn vragen in een klassieke liefdesgeschiedenis die op het moment dat de roman begint op de klippen is gelopen. Om die verloren liefde te verwerken, neemt het hoofdpersonage zijn intrek in een hotel dat de belichaming lijkt te zijn van het oude continent Europa: ietwat geschonden grandeur achter een façade die dankzij vakkundig aangebracht plamuur stijl en klasse uitademt. Met in dat hotel een aantal bewoners die de belichaming zijn van Europa. Er is de filosofische Patelski, exponent van verdwijnende wereld van de rede en de geest, de irrationele Albane, die voor kunst en cultuur staat, de grove Volonaki, voorbeeld van het nieuwe Europese realisme, en piccolo Abdul, een vluchteling met meer cultureel besef in zijn pink dan menig ander hotelbezoeker in zijn hele lichaam.
Veel meer dan de verbroken relatie tussen Ilja en Clio, zijn het de gesprekken die Ilja met deze personages heeft die – wat mij betreft – het hoogtepunt van de roman zijn. Afgezien van het feit dat Pfeijffer de schrijver heel goed heeft nagedacht over wát hij zijn personages laat zeggen (bijna iedereen spreekt met kennis van zaken over de hoofdthema’s van het boek), heeft hij ook bijzonder goed nagedacht over hóé hij ze het laat zeggen en hoe wat ze zeggen inhaakt op wat anderen zeggen, gezegd hebben of nog zullen zeggen. Hun eloquentie is absoluut niet van deze wereld en dat bijna baldadige spel met taal maakt deze roman tot een ware lust om te lezen. Hier sta je als lezer in de haute cuisine van de Nederlandse taal.
Is de schrijver effectief het hoofdpersonage? Zijn de meningen van romanfiguur Ilja de meningen van auteur Ilja? Het is onder meer die spanning tussen feit en fictie die me zo bevalt. De verteller is herkenbaar in zijn protagonist, maar die laatste is toch niet wie we denken dat hij is. Het verschil tussen werkelijkheid en verzinsel zit naar mijn gevoel in de forse dosis ironie waarmee Pfeijffer zijn verhaal overgiet. In Engeland noemt men dat ‘tongue in cheek’, maar in dit boek steekt die tong meermaals zowat dóór de wang van de verteller in de vorm van een nietsontziende zelfspot.
Omdat de schrijver kiest voor het brede gebaar, onder het motto “Groots moet het zijn, en overdadig, een overweldigende orgie van fantasie met de technische perfectie van de commercieelste kitsch”, flirt ‘Grand Hotel Europe’ met de grenzen van de geloofwaardigheid. Nu vind ik geloofwaardigheid net een van de meest overschatte factoren in de literatuur. Als ik een afspiegeling van de samenleving wil dan kijk ik wel om me heen, lees ik non-fictie, kijk ik naar documentaires. Literatuur is wat mij betreft niet per se de spiegel van de werkelijkheid, het voegt iets aan die werkelijkheid toe. In het geval van 'Grand Hotel Europa' is Pfeijffer erin geslaagd iets aan de wereld toe te voegen. Dat is een niet geringe prestatie.