Met de kracht van een splinterbom

Sommige boeken banen zich op zachtmoedige wijze een weg naar je hart. Ze nestelen zich bladzijde na bladzijde in je ziel om daar vervolgens nooit meer weg te gaan. Andere overdonderen je dan weer met de subtiliteit van een mokerslag in het middenrif. Ze ontnemen je de adem tot je na enige tijd weer in staat bent om lucht op te zuigen. Heel soms echter lees ik een boek dat toeslaat met de kracht van een splinterbom waarvan de weerhaken zich vastzetten in mijn aderen. Hoewel ik meer dan eens de aandrang krijg om het boek weg te leggen, lukt me dat niet en moet en zal ik voortlezen, hoe ongemakkelijk is me door het verhaal ook voel, nóg een hoofdstuk, en nog een, zien wat de schrijver nu weer voor me in petto heeft.
Ter voorbereiding op het vorige leven, het debuut van de Amerikaanse meesterverteller Atticus Lish is zo’n boek. Onbehaaglijk, beenhard, akelig, nu en dan zelf afstotelijk. Maar evengoed zo ongeveinsd en levensecht dat het liefdesverhaal van de illegale Chinese immigrante Zou Lei en de aan post-traumatic stress disorder, in de volksmond beter bekend als PTSD, leidende ex-soldaat Brad Skinner je tegelijk naar de keel grijpt, spinnijdig maakt én ontroert. Die ontroering is in tegenstelling tot de hardheid die het grootste deel van dit boek typeert, nergens expliciet of sentimenteel – en daardoor voor sommige lezers misschien te afstandelijk waardoor ze moeite hebben om zich te verplaatsen in de hoofdpersonen of de nodige empathie voor ze te ontwikkelen. Zou Lei en Skinner worden onomwonden neergezet als marginalen en dat zouden ze ook in het echte leven zijn.
Het beeld dat Lish van de Amerikaanse maatschappij schetst (het begrip samenleving is hier niet van toepassing, in deze roman leven mensen hoogstens naast maar vooral tégen elkaar), stemt niet tot grote blijdschap of veel innerlijke vreugde. Zou Lei is illegaal in de VS en zodra mensen in haar omgeving daarvan op de hoogte zijn, staat er altijd wel iemand op om daar een slaatje uit te slaan. Ten koste van de ander, dat spreekt helaas voor zich. Wat dat betreft sluit dit boek, dat origineel in 2014 verscheen, nauw aan bij recente ontwikkelingen in grote delen van Amerika waar inwijkelingen op een gelijkluidende manier behandeld worden als pestlijders in het Europa van de veertiende eeuw, een ontwikkeling die overigens ook op het conto mag worden geschreven van vorige presidenten die de onderkant van hun land, ergens diep in de beschimmelde kelders van de American Dream, hebben laten voort woekeren.
Ook de wijze waarop Brad Skinner, een oud-strijder van drie zogeheten tours of duty in Irak, moet leven is wraakroepend. Tijdens zijn laatste doortocht in Irak werd hij het slachtoffer van een mortierexplosie die zijn rug voor eens en altijd verminkte maar vooral zijn beste vriend doodde. Skinner leeft van een minimale uitkering en is verslaafd aan van alles en nog wat om de pijn en de herinnering te verdoven, wat hem ertoe aanzet allerlei rottigheid uit te halen om aan geld te komen.
Die twee mensen lopen op een bepaald moment letterlijk en figuurlijk tegen elkaar aan en blijven, als een magneet aan ijzer, aan elkaar plakken. De relatie die na de eerste ontmoeting, in een ontluisterende entourage, ontspint is er een van liefde zonder uiterlijk vertoon, zonder romantiek in de breedst mogelijke zin van het woord, zonder enig perspectief om ooit het milieu waarin beiden verkeren te zullen ontgroeien. En toch zijn Zou Lei en Brad Skinner intrinsiek goede mensen die het beste voorhebben met de wereld om hen heen. Ze hebben gewoon brute pech dat die wereld geen ene donder om hun geeft. Daarin staan ze niet alleen, maar dat inzicht leidt niet tot minder pijn, betere beslissingen, leefbare omstandigheden of iets dat zelfs maar een heel klein beetje op een gunstig perspectief lijkt.
Atticus Lish houdt de lezer een naargeestig beeld voor van een maatschappij waarin twee verschoppelingen zich met de moed der wanhoop vastklampen aan elke strohalm die ze maar kunnen grijpen. Een maatschappij die het te druk heeft met zichzelf om te zien dat veel innerlijk mooie mensen, lieden met een gewonde maar poëtische ziel, niet of nauwelijks in staat zijn hun hoofd boven water te houden in de alles verzengende maalstroom van het leven. Dat veel innerlijk mooie mensen niet uit de marginaliteit kunnen klimmen omdat ze geen ladder krijgen aangereikt. En dat is wat Lish met deze roman nou net wél doet. Tonen dat we de morele plicht hebben om voor elkaar te zorgen. Dat is een positieve eindnoot van een roman die zich voor een zeer groot deel situeert in een soort van inferno dat de Zou Leis en Brad Skinners van deze wereld niet verdienen.