Twitter onder de grond

Máirtín Ó Cadhain (1906-1970) is ondertussen al bijna een halve eeuw overleden, maar in 2017 verscheen zijn populairste werk Cré na Cille uit 1949 toch nog in het Nederlands als Onder de zoden, voorzien van een inleiding door Rashid Novaire. Ó Cadhain schreef in het Iers dialect van zijn geboortestreek Connemara en dat bracht vertaler Alex Hijmans ertoe een inleiding te voorzien die de lezer waarschuwt. Ó Cadhain werd immers bij leven al bekritiseerd omwille van het onnodig gebruik van dialect en het aan zijn laars lappen van spellingsregels, en de vertaler wijst erop dat de hedendaagse Ier de boeken van Ó Cadhain niet meer kan lezen zonder woordenboek. Hiervan hoeft de lezer van het vertaalde boek zich natuurlijk niets aan te trekken, maar het zegt wel wat over de eigengereidheid van de auteur. Los van het dialect had Ó Cadhain immers nog wat bijzonderheden in zijn mouw zitten.  

Onder de zoden is een vertelling in tien bedrijven en speelt zich volledig af onder de grafstenen van het kerkhof van een Iers dorpje tijdens WO II. Het blijkt dat de doden onder de grond met elkaar kunnen kletsen, wat ze dan ook volop doen. Dit is Twitter avant la lettre. Beeld je in dat je in het midden van een cirkel staat die gevormd wordt door tien tot vijftien mensen die allemaal tegelijk met elkaar of tegen jou praten. Je hoort overal flarden maar het is vrijwel onmogelijk een gesprek helemaal te volgen en gaande te houden. Zo is dit boek. Het vangt aan na de begrafenis van Caitríona van kleine Pádraig. Zij hernieuwt het contact met overleden dorpsgenoten die nieuwsgierig zijn naar wat er sinds de vorige begrafenis in het dorp gebeurd is. Want dat is hoe nieuws binnensijpelt. Elke nieuwe begrafenis is dan ook een feest voor het kerkhof, met nieuwe roddels om over te kwetteren. Caitríona wordt van alle kanten bestookt met vragen maar algauw mondt dit uit in ruzies, want oude geschillen worden onder de grond gewoon verdergezet.  

Caitríona denkt van zichzelf dat ze heel populair was, een goed mens, en ziet vele anderen als slecht. Het wordt snel duidelijk dat de feiten iets anders liggen. Met de komst van nieuwe doden ontdekt Caitríona dat ze niet in het dure graf ligt dat ze had gewild en dat dat stenen kruis op haar graf er maar niet komt. Er was minder volk op haar begrafenis dan ze had verwacht en haar gehate zus Nell blijkt door anderen niet gezien te worden als het slechte mens dat ze volgens Caitríona is. Met elk bedrijf wordt ze bozer en vrijwel alle bedrijven eindigen dan ook met haar mantra van verontwaardiging: “Ik ontplof! Ik ontplof! Ik ontplof!”  

Ó Cadhain brengt een satire op bijzonder originele en geslaagde wijze maar laat de lezer wel werken. De voorstelling van een cirkel van mensen met Caitríona in het centrum, is niet overdreven. Het boek is één langgerekte kakofonie van stemmen door elkaar. Zinnen worden niet afgemaakt of het begin ervan staat niet gedrukt omdat Caitríona het zelf ook niet hoorde. De doden onderbreken elkaar net zoals levenden dat doen. Wie wát zegt, wordt niet vermeld en het is een kwestie van leren wie welke stopwoorden gebruikt of wie niet over een bepaald onderwerp kan zwijgen om de prater te identificeren. Vaak lukt het zelfs dan niet. De lezer draait rond in het middelpunt van die cirkel, de aandacht van de ene spreker naar de andere richtend, proberend er het beste van te maken. Tussen al dat gesnater vindt men wel terug hoe de verhoudingen tussen de mensen liggen en wat de nieuwtjes uit het dorp zijn, maar het is zwoegen. Het is bijzonder merkwaardig dat een boek dat al zoveel jaren geleden verscheen, toch nog vernieuwend kan aanvoelen en in vele opzichten nog erg herkenbaar is.