De verloren illusie

Sandor Màrai (1900 – 1989) was een Hongaarse schrijver en journalist.
Van hem verschenen o.a Gloed (2000), De erfenis van Eszter (2000) en De gravin van Parma (2004).

Sandor Márai zou Sandor Márai niet zijn als hij in zijn roman De Nacht voor de Scheiding niet allerlei lagen had aangebracht. Daardoor laat deze variant op de crime passionele zich lezen als een zedenschets over een brave burgerman, als een commentaar op de sociale ontwikkelingen tussen twee wereldoorlogen én als een – zeker voor 1935 – gedurfde psychologische roman. De moord is maar bijzaak, waar het om draait zijn begrippen als trouw, liefde, integriteit, verlangens en de bedrieglijkheid van ons verstand.
In deze roman wordt afgerekend met het idee dat er zoiets zou bestaan als pure gevoelens, oprechte bedoelingen en onschuld. Eenmaal de jeugd voorbij leren we volgens Márai begrijpen ”dat het leven zich steeds op wonderlijke wijze herhaalt, dat niets zo gebeurt als wij het hadden verwacht, maar dat ook niets zó verrassend is als wij menen. Eigenlijk is er maar één verrassend iets, en dat is als wij ontdekken dat ook wijzelf in hoogsteigen persoon sterfelijk zijn”.

De lezer kan haast niet anders dan jaknikken bij de these die de schrijver hier tussen de lijnen poneert. Wanneer een huwelijk een wedstrijd wordt en ophoudt een pastorale te zijn, blijkt de kern van de verhoudingen in het leven zo massief en hard als graniet, dat ze door woorden alleen nooit opgelost kunnen worden.

Hoofdpersoon in De nacht voor de scheiding is de jonge rechter Kristof Komives. We treffen hem op een mooie nazomerdag aan op kantoor. Het eind van de werkdag komt in zicht. Hij mijmert over een echtscheidingszaak die hem morgen te wachten staat. Het toeval wil dat hij beide echtelieden vagelijk kent. Omdat het geen strafzaak betreft, vormt die omstandigheid geen beletsel om als rechter te fungeren. Met hem, de arts Imre Greiner, heeft hij vroeger op school gezeten. Met haar, Anna Fazekas, heeft hij een keer getennist en vervolgens gezamenlijk over over het Margaretha-eiland gewandeld.

Het kantelmoment van De nacht voor de scheiding, dat één etmaal beschrijft, valt precies in het midden, ergens in de late avond, wanneer de beklaagde die de volgende morgen zal gedagvaard worden, hem uit bed belt.
Het betreft zijn oude schoolvriend Imre Greiner, zoon van een fabrieksarbeider en een Slowaakse dagloonster. Hij is getrouwd met een bemiddelde dame, een vrouw van de wereld. Het standsverschil en een daaruit voortspruitend inferioriteitscomplex zorgt ook in deze relatie voor frigiditeit. Terwijl Greiner openhartig de gruwelijke wijze opbiecht waarmee hij zich uit de impasse van zijn huwelijk heeft gered, legt hij tevens de zenuwen bloot van Kőmives' overeenkomstige falen van zijn huwelijk.