Rusland beter begrijpen

De proloog van Onderdrukt door de verlosser hakt er meteen goed in. In het stadje Kolpasjevo werd in 1979 een groot massagraf gevonden, doordat de rivier zo geërodeerd was dat het graf was uitgehold. Als gevolg dreven ineens duizenden lijken in het water. De KGB (de Russische staatsveiligheidsdienst) wist niet hoe snel hij ter plaatse moest zijn om de lichamen te laten verdwijnen en te doen alsof dit nooit gebeurd was.

Hester den Boer neemt deze gebeurtenis als startpunt naar haar zoektocht naar Stalins erfenis in het Rusland van nu. Haar belangrijkste vraag is hoe het kan dat Stalin, onder wiens bewind miljoenen mensen de dood in werden gestuurd, nog steeds vereerd wordt. Ze bezoekt diverse plaatsen in met name Rusland, waaronder Moskou, Wolgograd (het voormalige Stalingrad), Tomsk en Solovjetski. Bij elke plaats vertelt ze de lezer wat het verband met Stalin is en spreekt ze diverse inwoners over hun houding tegenover Stalin.

Een aantal uitspraken van Russische mensen over de historische gebeurtenissen lijken ronduit belachelijk – denk je nu echt serieus dat Stalin geen idee had dat dit allemaal in zijn land gebeurde?! – en je vraagt je als lezer af of ze dat nu echt zelf kunnen geloven. Het is hierbij belangrijk om je te beseffen dat dit boek vanuit een westers oogpunt geschreven is en dat we als westerse lezer er ook op die manier naar kijken. Een Russische lezer zou dit heel anders zien. Hester den Boer schrijft hierover zelf in het boek:

“De bron van mijn kennis neemt hij ook niet serieus. Wat ik als feiten beschouw, ziet hij als propaganda. En andersom geldt hetzelfde. Het maakt onze communicatie erg lastig.”

Het knappe van dit boek is dat Hester den Boer met verschillende mensen praat en hierdoor een gevarieerd beeld weet neer te zetten. Sommige mensen willen, vanuit angst, niet over Stalin praten. Anderen geven aan waardering te hebben voor Stalin. Dit kan deels psychologisch verklaard worden, maar sommigen vonden het leven onder Stalin oprecht beter. Weer andere mensen spreken zich openlijk tegen Stalin uit of maken er veel werk van om de geschiedenis open te maken. Dat dat nog steeds niet altijd zonder gevaar is, wordt wel duidelijk als één van de geïnterviewden gearresteerd is nog voor het boek gepubliceerd is. Alle gesproken personen en hun meningen worden met respect weergegeven. Wel is het duidelijk wat de mening van Hester den Boer zelf is.

Onderdrukt door de verlosser geeft een beeld van wat er voor verschrikkelijks onder de leiding van Stalin gebeurd is én geeft een situatieschets van hoe het er nu in Rusland voor staat. Duidelijk is dat na een korte periode van openheid en vrijheid, men nu weer steeds verder ingeperkt wordt. Ondanks dat veel mensen om die reden uit Rusland emigreren, zijn er ook veel mensen die het probleem niet zien. De staatsmedia lijken hier een grote rol in te spelen.

Onderdrukt door de verlosser is een interessant boek over hoe het verleden van Rusland nog steeds een stempel op het heden drukt. Hester den Boer geeft met respect weer hoe dit kan en laat zien dat dit een complexe kwestie is waar geen eenduidig antwoord op te geven is. Een zwaar en complex onderwerp, maar Hester den Boer weet met haar toegankelijke schrijfstijl ook de leek te boeien. En na het lezen heb je het idee Rusland een stukje beter te begrijpen.