Het leven in een jongensinternaat, het voelt als een schurende pij

Een jongensinternaat begin vijftigerjaren, geleid door Franciscaner broeders. De kranten stonden er bol van de laatste jaren, maar Jeroen Brouwers is de eerste Nederlandse schrijver die het waagt een roman te schrijven over dit heikele onderwerp.
Eldert Haman is zesentwintig jaar oud, hij komt als leraar Duits werken op het internaat. Als het gastenverblijf verbouwd moet worden, laat hij zich schijnbaar moeiteloos inlijven bij de kloostergemeenschap. Zijn nieuwe naam is Bonaventura. Al snel ligt de pij als lood op zijn schouders; de ruwe stof schuurt zijn huid. De sfeer in het klooster is broeierig, zowel letterlijk als figuurlijk. Bonaventura ziet dat leerlingen door zijn medebroeders misbruikt worden, hij vertelt hierover de meest verschrikkelijke verhalen. Zelf doet hij er niet aan mee, maar hij verhindert ook niets en spreekt niemand aan op zijn daden. Het ergst is de Duitse broeder Mansuetus, hoofd van het schoolgebouw, regelmatig valt het woord Gestapo in dit verband. Door de leerlingen en door Bonaventura wordt hij de Ever genoemd. Hij is een potentaat, is grof, maakt knorrende geluiden, het is een ‘boomstronk van een kerel’ die zich vergrijpt aan de meest kwetsbare leerlingen van de klas. Hij is ook degene die ‘het hout’ laat zwaaien, een ‘strijkstok van pernambukhout, waarmee je kunt zwiepen’. De regels voor jongens en broeders zijn streng. Vriendschappen tussen twee personen zijn verboden, want stel je voor dat er meer zou zijn dan vriendschap! Bonaventura trekt zich het lot van de jongens aan, hij voelt zich doodongelukkig in het klooster, maar het blijft bij registreren. Als hij bij een bezoek aan de tandarts een jonge weduwe uit het dorp ontmoet, raakt hij het spoor echt bijster. Hij droomt van Patricia, wil bij haar zijn, maar de consequentie, het klooster en de jongens verlaten, die stap durft hij niet te zetten.
De ervaringen van Brouwers op een jongensinternaat zullen ongetwijfeld bijgedragen hebben aan de keus van dit onderwerp. Het risico van sensatie ligt op de loer. Er vindt heel veel misbruik plaats door heel veel medebroeders. Wat minder had voor het verhaal ook gekund. Het lijkt soms wel of elke broeder op misbruik uit is. Maar de magistrale wijze, waarop de schrijver in de huid van Bonaventura weet te kruipen en de lezer mee laat leven in de angst en twijfel van zijn hoofdpersoon, maakt veel goed. De nachtelijke zwerftocht door het klooster met een leerling die zijn (verboden) boezemvriend zoekt, is onvergetelijk.
Brouwers weet de taal naar zijn hand te zetten, hij speelt met woorden en namen. Het hout verwijst behalve naar het gereedschap voor tuchtiging door de Ever uiteraard ook naar het kruis van Christus. De naam van de hoofdpersoon, Eldert Haman is een anagram van harde mantel; de kleding die hij moet dragen is in alle opzichten een crime voor hem en personifieert zijn lijden onder het regime. Tot de laatste bladzijde houdt Jeroen Brouwers zijn lezers in de ban. Het is lang niet voor elke schrijver weggelegd om over een zo beladen onderwerp een zo boeiend boek te schrijven.