Klinkende poëzie en taalvaardige verwonderingen

Langs klinkende poëzie en taalvaardige verwonderingen tuimel je als lezer Het een als het ander van Ali Smith (Inverness 1962) binnen. De Schotse schrijfster met inmiddels zes romans op haar naam zet met haar nieuwe boek een krachtig en verrassend werk neer. Vanaf de aanschaf van het boek speelt Smith met de heersende conventies over de structuur van een verhaal. Het boek is opgesplitst in twee verhalen en afhankelijk van welk exemplaar je in handen krijgt begin je met lezen vanuit het perspectief van het tienermeisje George of renaissanceschilder Francesco Del Cossa.

George is een tiener in 2013, we stappen in haar leven vlak nadat haar moeder plotseling is overleden aan een allergische reactie. Het kleine broertje van George en haar emotioneel afstandelijke vader staan ver van haar af. In de bubbel van verdriet verwondert George zich over de dood en daarmee ook over het leven om haar heen, over dat wat er nog wel is. George vervalt in observeren en reflecteren maar bovenal gemis. Het een als het ander onderzoekt thema’s als leven en sterven, maar ook genderkwesties en het belang van kunst.

Hoewel er in praktijk weinig bekend is over het leven van renaissanceschilder Franceso Del Cossa toont Smith een bijzonder kunstenaar. Francesco wordt geportretteerd als een persoon die zich naar de buitenwereld toe toont als een man, maar eigenlijk geboren is als vrouw. Uitverkoren door haar vader om haar talent, is het voordoen als man de enige mogelijkheid voor de schilder om zich te kunnen uiten in de kunst, om zich te kunnen profileren in een wereld die in de vijftiende eeuw uitsluitend toebehoorde aan mannen. Evenals George is Francesco moederloos, en net als George observeert de schilder intensief diegene die het dichtstbij staan maar met een bepaalde gereserveerdheid. Alsof beide personages niet echt een wezenlijk onderdeel van hun omgeving lijken te vormen. Er is duidelijk een worsteling in de tegenstelling van zichtbaarheid en onzichtbaarheid. Het is dan ook bijzonder dat de levens op sommige momenten in het verhaal bij elkaar naar binnen schemeren. In de laatste trip die George met haar moeder maakte reisden ze naar het Palazzo Schifanoia in Italië waar een fresco te zien is van Francesco. Naar aanleiding van dat bezoek heeft Francesco bijvoorbeeld visioenen over een meisje dat in de weer is met een object dat ze steeds in de lucht houdt. Als lezer besef je dan dat hij George met haar moderne iPad ziet.

De vorm, al eerder genoemd, is veelzijdig en gelaagd. De stijl van het boek kent een bepaalde vrijheid. Naast de structuur van beide verhalen kenmerkt het boek zich door experimenteel taalgebruik,  de speelsheid van de woorden en op sommige momenten het opmerkelijke paginagebruik. Bijzonder is het contrast dat het vrije taalgebruik vormt met bijvoorbeeld de constante verkramping van de personages, in de poging om hun werkelijke gevoelens en inborst vorm te geven of juist te verbergen. Uiteindelijk is het de kunst waardoor de verhalen samenkomen. Het gaat niet direct om wat kunst is of kan zijn maar dat het onmisbaar is, vormend voor de blik waardoor je naar de wereld kijkt. Hoewel de thema’s uit het boek beladen zijn vindt Smith in Het een als het ander met grote gevoeligheid en oog voor menselijke verlangens een nieuwe vorm van romanschrijven uit.