Onafhankelijke mensen

Onafhankelijke mensen is een episch verhaal van de IJslandse schrijver en Nobelprijswinnaar Halldór Kiljan Laxness (geboren Halldór Guðjónsson), geschreven in de jaren 1934-1935.
Nooit gemakkelijk om te beginnen in zulk een dik boek, hoewel de taal toch modern en licht is. Toch, na enkele tientallen pagina’s begint het verhaal van Bjart, de schapenboer, me te ‘trekken’. Op het einde van het boek schrijft de vertaler, Marcel Otten, een epiloog waar je ook meer uitleg en achtergrond bij het verhaal vindt. Dat hielp mij zeker om één en ander in perspectief te zien.

Bjart is dus een keuterboer die 18 jaar voor een werkgever heeft gewerkt en na die hele tijd voor zichzelf wil beginnen. Hij belichaamt het cliché van koppige, onafhankelijke en nuchtere Scandinaviërs helemaal, tot in het absurde door zelfs. Van een brood eten van iemand anders of van buren hulp vragen omdat zijn eerste vrouw sterft, en hij met een baby blijft zitten, vindt hij verschrikkelijk. In het echte leven zou ik een dergelijk persoon wel heel raar vinden! Het gaat er dikwijls om dat hij onafhankelijk wil zijn, geen schulden wil hebben, een vrij man zijn kortom. Uiteindelijk wordt hij dan toch afhankelijk van een coöperatieve bank waar hij zich ook tegen probeert af te zetten.

In het boek wordt er regelmatig van personage gewisseld, en afhankelijk van het personage en de situatie verandert de taal mee van direct, prozaïsch en hard naar poëtisch, licht, en indirect. Wondermooie natuurbeschrijvingen, het harde boerenleven, de dromen van de kinderen, poëzie, IJslandse sagen, het bovennatuurlijke, het ingevoerde Christendom, alles passeert de revue! En Bjart blijft er zijn nuchtere zelf bij. Ook humor en ironie zijn niet ver te zoeken.

Het gaat ook over de IJslandse maatschappij, haar boerengemeenschap, en de sociale verschillen in de vroeg 20ste eeuwse evoluerende IJslandse maatschappij,… Eén van de personages wordt op de duur zelfs minister-president. Bjart zelf snapt daar niet veel van maar de schrijver lukt er toch in vanuit verschillende perspectieven een schildering te geven van de verschillende klassen. Keuterboeren, ietwat grotere boeren zoals de Bergkoning, de chique mensen in de vallei in het dorp, verpauperde arbeiders en beter gesitueerde burgers uit een nabijgelegen stad of in de hoofdstad, die zelfs naar verre landen reizen zoals Denemarken!

Op momenten is het boek bijna een essay van iemand als reporter Dirk Barrez of een ngo als Oxfam over coöperatieven. (Ik ben er zelf vrijwilligster.) Een citaat: “De coöperatie is gevestigd tegen het agressieve kapitalisme om de rechten van de kleine producenten en de gewone man te garanderen.“ “Ze wil de mensen verbeteren, hun horizon verbreden, ze scholen, ze milder doen stemmen tegenover hen die zwakker zijn.” Dat dat niet altijd lukt, is ook in deze tijd niet ongewoon trouwens. Bankiers worden afgeschilderd als bandieten, wat ze zich in Ijsland in 2009 ook weer herinnerden. Hoe actueel kan een boek eigenlijk zijn?

Het boek deed in eigen land heel wat stof opwaaien toen het uitkwam omdat tot dan toe over creperende boeren niet gesproken werd, ook een niet zo typisch IJslands fenomeen. Laxness werd door zijn eigen uitgever zelfs weggezet als ‘communist’ tijdens de Koude Oorlog en zijn boeken kwamen toen gewoon niet meer uit. Hij won wel de Nobelprijs in 1955 en werd in het buitenland terecht als een groot schrijver gevierd. Pas in 1997 werd Onafhankelijke mensen in IJsland herdrukt! Enkele interessante weetjes als achtergrond, vind ik zelf toch. Het is zeker een verhaal over een land dat ik graag lees als ik er binnen een paar maanden naar op reis ga.