Verhevigde waarneming, krankjoreme kunst

(Eerder gerecenseerd op Goodreads, februari 2016)

Mijn derde Airaatje in korte tijd, en het was weer dikke jolijt. Dit boekje (87 blz. slechts) bevat ook nog een juichend voorwoord van Bolano, die Aira een van de grootste Spaanstalige schrijvers noemt en vervolgens uitputtend uitlegt dat Aira met helemaal niemand ter wereld te vergelijken valt. Het eerste vind ik wat moeilijk te beoordelen, maar het laatste is waar: misschien dat ik mij daarom zo met Aira amuseer!

Ook dit boekje, dat nota bene als een van zijn conventioneelste geldt, is weer heerlijk maf. Het verhaal draait deze keer om de (fictieve) lotgevallen van de (werkelijk bestaande) schilder Rugendas (1802-1858), een landschapschilder die het 'gezicht' wil afbeelden van de onontgonnen Zuid-Amerikaanse natuur. En tja, zo'n verhaal wordt bij Aira dan een volkomen onnavolgbare reeks grillige overpeinzingen over de onbegrijpelijk complexe rijkdom van deze wereld. Hij fabuleert, fantaseert en filosofeert weer dat het een lieve lust is. De beschrijvingen van het gigantische berglandschap en de overdadige onbekende vegetatie aldaar zijn even adembenemend als de beschrijvingen van de onbegrijpelijke leegte van de Argentijnse pampa's. De beschouwelijke passages over kunst als representatie (als afbeelding van de wereld en tegelijk als zoektocht naar de naakte realiteit voorbij elke afbeelding) zijn even inspirerend en onnavolgbaar als de passages over de fragiliteit van ons lichaam en ons gezicht. Het enorme natuurgeweld waarin Rugendas terechtkomt is even surrealistisch beschreven als de transformatie (mentaal en fysiek) die Rugendas door dit natuurgeweld ondergaat. En al helemaal fascinerend is de enorm verhevigde waarneming die Rugendas door dit alles bereikt, waardoor hij de wereld anders gaat zien en anders gaat schilderen: realistische schilderkunst versmelt bij hem met surrealistische schilderkunst, ogenschijnlijk statische tableaus zijn voor hem vloeiend en permanent in beweging, en elk object verandert in zijn optiek totaal van gedaante en betekenis zodra er ook maar het kleinste verschuivinkje optreedt in het perspectief. Zijn wereld -de wereld zoals Rugendas hem ziet- is vol van monstruositeiten, met een bijna ondraaglijke intensiteit van klank, kleur en verscheidenheid. En de onze is dat eigenlijk ook: het enige verschil (zo lijkt Aira te suggereren) is dat de manisch hallucinerende Rugendas hem scherper ziet.

Het is allemaal nogal cerebraal en intellectualistisch wat Aira doet: je moet wel houden van kunstfilosofie en filosofie over taal en betekenis, want anders verveel je jezelf te pletter bij hem. Als je ervan houdt om je 'in te leven' in de personages krijg je het ook moeilijk: Aira verlustigt zich aan spektaculaire taferelen, grillige plotwendingen en bizarre filosofie, maar karakterontwikkeling en psychologische diepgang interesseren hem niet. Eigenlijk geeft hij alleen maar ruimte aan zijn verwondering over de barokke rijkdommen in en buiten ons hoofd. En daarover vertelt hij dan, volkomen ongeremd. Mij beviel ook dit boekje weer zeer: ik begin aan de volgende!