Een adembenemende verhalencaleidoscoop, vol raadselachtige rijkdom.

"Anna in kaart gebracht" van de jonge Tsjechische superster Marek Sindelka werd door Guus Bauer enorm aanstekelijk bejubeld in Tzum . En bij deze jubel ik uit volle borst mee. Een uiterst origineel boek, zowel qua stijl als vorm, fonkelend en rijk, en met een heerlijk open constructie die de verbeelding van de lezer op prachtige wijze voedt. Ik las het twee keer achter elkaar, uit enthousiasme en om beter te genieten van alle fraaie stilistische details, van de ingenieuze constructie van alle tien verhalen op zichzelf, en vooral van de beeldschone wijze waarop de verschillende verhalen elkaar aanvullen, verrijken en verdiepen. Dat loonde wel: na de eerste keer lezen was ik bijzonder tevreden en had ik vier sterren in gedachten, maar na de tweede keer ben ik volkomen opgetogen en zit ik op vijf sterren. Twee keer lezen is dus erg aan te raden bij dit boek, omdat je moet wennen aan de originaliteit en ongewoonheid, omdat je gewoon niet in een keer al die details overziet, en omdat je bij de eerste lezing veel mist van de vele subtiele resonanties tussen de verschillende verhalen. Het boek is kortom te ongewoon en te rijk om het in een keer te kunnen bevatten. En juist daarom vind ik het zo prachtig.

Navertellen is onmogelijk, want dit boek heeft niet de gebruikelijke plot met kop en staart, en de motieven en innerlijke roerselen van de diverse personages worden niet psychologisch verklaard of eenduidig benoemd maar tussen de regels door aangeduid met onverwachte en poëtische beelden. "De werkelijkheid heeft geen verhaal. Enkel een eindeloos aantal scherven die steeds maar weer nieuwe figuren vormen in die waanzinnige caleidoscoop van ons korte leven", zo roept een personage - "de Schrijver" - in het tweede verhaal. Dit staat midden in een bijna hilarisch groteske, Hrabal-achtig humoristische, bladzijden lange woede-uitbarsting over de door moderne media zo chaotisch en jachtig geworden moderne tijd, waarin iedereen naar verhalen snakt. Maar de werkelijkheid is volgens "de Schrijver" geen verhaal met kop en staart, doch een caleidoscoop die door zijn vele facetten en zijn rijkdom van veranderlijke patronen steeds opnieuw verrast. Precies dat wil Sindelka ons laten ervaren in dit boek, volgens mij. De personages in deze verhalen hebben daarom vaak geen naam maar een soort allegorische aanduiding: ze heten "de Schrijver", "de Architect", "de Entertainer", "de Makelaar". Dat geeft aan deze personages een fraai soort onbepaaldheid mee, wat hen rijker en intrigender maakt dan veel van de uitgekristalliseerde en herkenbare personages die je in andere, meer conventionele boeken ziet. Het zijn geen welomschreven actoren in een logisch verhaal, maar onbepaalde abstracte figuren in een caleidoscopisch patroon. Die onbepaaldheid en ongrijpbaarheid is bovendien net zo kenmerkend voor de personages die wel een naam krijgen. Zoals de "Anna" uit de titel. Pas in verhaal drie valt haar naam voor het eerst. In dat verhaal en sommige andere verhalen wordt haar schoonheid intens bezongen, maar steeds vanuit een ander perspectief en steeds in ongrijpbare poëtische bewoordingen. Per verhaal wordt dus steeds raadselachtiger wie of wat zij is, ook al omdat de verhalen niet chronologisch op elkaar volgen en geen dwingend logisch verband hebben. Sommige verhalen gaan bovendien helemaal niet over Anna, maar over personages die karaktertrekken van haar lijken te spiegelen of al dan niet zijdelings in verband staan met wie zij is. Maar dat verband is altijd open en raadselachtig, omdat Anna zelf dat is en omdat alle met haar verbonden personages dat zijn. Anna wordt door alle verhalen bij elkaar wel "in kaart gebracht", maar die kaart is vol open plekken. En juist dat stimuleert mij als lezer enorm.

De stijl van Sindelka vind ik bovendien prachtig. Oké, soms is zijn beeldspraak te overdadig of gewoon te gezocht, en soms is hij ook wel erg zwaar op de hand. Maar meestal toont hij veel talent voor onverwachte poëtische details en voor prikkelende vervreemdende formuleringen. Bijvoorbeeld in de beschrijving van een mondhoek: "Die vreselijke smart verborg hij in de millimeter grote beweging van zijn lippen. Het was de kleinst mogelijke poging tot een glimlach. Een millimeter brede flits van hoop dat de zaken nog een keer konden nemen, ook al helden ze sterk naar een onmiskenbare richting over". Of in de beschrijving van een hazewind, vanuit het perspectief van een architect: "De Architect was in het algemeen gesteld op dingen waar de inwendige bouw aan de oppervlakte zichtbaar was. De hazewind - een wandelend geraamte - was wat dat betreft volmaakt. Hij piepte een paar keer van blijdschap en rammelde langs de benen van de Architect. Hij rende naar de auto, draaide zich om en vloog weer terug. Hij draaide rondjes. Een dol, schonkig elektron van geluk.". Vooral van die laatste zin word ik erg vrolijk. Zoals ik ook vrolijk word van hoe "de Architect" naar zijn echtgenote kijkt: "Een knappe verschijning, maar met te veel botten in haar lichaam. Overal staken randjes uit, jukbeenderen, sleutelbeenderen als reusachtige wenkbrauwen boven haar borsten, punten van schouders en ellebogen, de doorn van de ruggengraat, de kin, het bekken als een enorme bloem van een fossiele orchidee. Hij was dol op die eigenaardige bouw. Hij kon eindeloos blijven kijken naar hoe haar anatomie zich hergroepeerde als ze met haar halve meter lange ellepijp sierlijk haar hoofd ondersteunde, van een glas nipte en door haar schedel rook uitblies". Prachtig ook is de fascinatie van de jonge Anna voor het glazen oog van haar grootvader, en voor de blik van dit glazen oog: "Het was een enorme opluchting, ook al begreep je nog niet waarom - die blik, die niet gericht was, niet brandde als een lamp bij een verhoor, die blik die weet van je had, maar je de ruimte liet om in te leven". Mooie gedachte: een blik die wel weet van je heeft, maar tegelijk je onbepaaldheid bewaart: een blik die je niet definieert en die daardoor ruimte geeft. Mooi ook hoe Sindelka je steeds naar zijn personages laat kijken met een dergelijke blik: zijn zinnen pinnen de personages immers niet vast maar houden altijd een grote openheid, en daardoor krijgen de personages veel ruimte om te leven in ons hoofd.

Alle verhalen staan vol met dit soort fraaie zinnen, die door hun vreemdheid dwingen tot extra aandacht en die een wel heel apart nieuw licht op de wereld werpen. Daarin strooit Sindelka met bijzonder aparte en treffende beelden, die mij soms op zeer verrassende wijze ontroerden. Bijvoorbeeld een barst in een vergeten glas, die op subtiele wijze verwijst naar het geschokte wereldbeeld van een teleurgestelde echtgenote. Een passage over een "/", een simpel leesteken, dat staat voor een denkrimpel, die weer staat voor een wereld aan vergeefsheid en gepeins. Een toevallige schelp, die even als optisch instrument wordt gebruikt en iemand daarmee voor even verlost van zijn vastgeroeste blik op de wereld. Diezelfde schelp maar dan jaren later, die om de nek hangt van Anna's nieuwe liefde. Een sneeuwvlok, met daarin een korreltje uit een verre en vergeten planeet. Een door roet besmeurde figuur in onderaardse mijngangen, die door dat onderaardse leven tot een soort onderwereldwezen is gemuteerd, maar zijn oog is nog steeds een schietgat naar een andere wereld. Al die vreemd-prachtige beelden en zinnen weven zich aaneen tot verhalen, die zo raadselachtig en rijk zijn dat je ze eindeloos kunt herlezen zonder het raadsel ooit te kraken. En die verhalen raken door allerlei echo's, resonanties en subtiele verwijzingen met elkaar verweven, vormen dus samen allerlei grillige patronen, maar die patronen zijn ongrijpbaar en onuitputtelijk. Zo krijg je dus een fascinerende caleidoscoop voor ogen, vol fraaie en raadselvergrotende gedachten over liefde, jaloezie, eenzaamheid, de overvolle chaos en versplintering die de moderne media ons voorschotelen, de fascinatie voor de eindeloze kosmos, de fascinatie voor het onderaardse, de verwonderlijk vele vertakkingen binnen ons lichaam, de raadselachtige invloeden van ons brein op dit lichaam, en zo meer. Ademloos heb ik dit boek gelezen, woord voor woord, beeld voor beeld, zin voor zin, verhaal na verhaal. Twee keer achter elkaar. Nog steeds weet ik niet wat ik gelezen heb. En precies daarom vind ik dit boek helemaal geweldig.