Intrigerend, maar.....

Dit is het vijfde deel van de roemruchte cyclus "De grote eeuw", dat ik direct na deel vier las. Dat is ook zeer aan te raden, want het verhaal draait om dezelfde historische periode (1940-1945) als deel vier, en deels zelfs om exact dezelfde gebeurtenissen, maar dan vanuit een radicaal ander perspectief. In deel vier volg je het perspectief van Lauritz Lauritzen, de pater familias van de familie, die pas tegen het einde van het boek de misdaden van het door hem geliefde Duitsland tot zich door laat dringen en dan ook meteen te gronde gaat aan dit nieuwe, voor hem verpletterende inzicht. In "Blauwe ster" echter volgen wij het perspectief van zijn dochter Johanne: briljant als literatuurwetenschapper, nog briljanter als spion en officier in het anti- Nazistische verzet, en bovendien radicaal links en feministisch.

Het is niet de eerste keer dat "De grote eeuw" zo'n switch in perspectief laat zien: in het tweede deel bijvoorbeeld keken we mee met Sverre, die - in tegenstelling tot zijn broers Lauritz en Oscar, die in de andere delen meer centraal staan- juist niet pro-Duits is en bovendien homoseksueel. Maar deel vijf heeft wel de meest radicale perspectiefverandering: voor het eerst volgen we niet een van de broers, en kijken we mee met een feministische vrouw die een scherp oog heeft voor het al dan niet openlijke seksisme van haar tijd. Niet alleen doorziet ze veel scherper de nefaste kanten van het Nazisme, maar ook ziet ze scherp de wijze waarop vrouwen worden gediscrimineerd door de Britse geheime dienst en door vele anderen die in WO II aan "de goede kant" stonden. Bovendien kijkt ze natuurlijk heel anders tegen het leven aan dan Lauritz Lauritzen: sommige passages in "Blauwe ster" zijn woordelijk dezelfde als die in "De kop in het zand", en toch staat er totaal iets anders omdat we ze nu met de ogen van Johanne bekijken. Bovendien, zij weet en ziet veel dingen die Lauritz niet weet of ziet. Het omgekeerde geldt trouwens ook: diverse persoonlijke geheimen van Lauritz (die de lezer zich herinnert uit "De kop in het zand") blijven voor Johanne verborgen, en daardoor is ook haar begrip van wat er om haar heen gebeurt vaak incompleet. Op die manier maakt Guillou ons volgens mij duidelijk dat elk perspectief op de wereld zijn beperkingen heeft, ook het feministische perspectief, en dat het dus belangrijk is om de dingen vanuit verschillende elkaar aanvullende perspectieven te bezien.

Dat laatste vind ik een mooie boodschap. Ik vond het bovendien intrigerend om deze switch in perspectief mee te maken, en om alle contrasten te zien die dit oplevert met "De kop in het zand". Ook vond ik het mooi om een spionageroman te lezen vanuit feministisch perspectief, want zoiets zie je niet vaak. Voorts geeft ook "Blauwe ster" -net als alle vorige delen - weer frisse en nieuwe invalshoeken op de geschiedenis, en het boek heeft bovendien weer vele boeiende en spannende bladzijden. Fraai vond ik ook de passages waarin de spionne Johanne weer terugverlangt naar de literatuurwetenschapper Johanne, en vooral naar de schoonheid en rust die literatuur haar vroeger kon bieden. Helaas echter heeft "Blauwe ster" in mijn beleving ook de nodige minder boeiende passages. Veel van de verwikkelingen vond ik namelijk ronduit ongeloofwaardig: bijvoorbeeld dat Johanne een hoge ome op leeftijd verleidt, tegelijk allerlei andere verzetsacties uitvoert elders in het land, en toch geen argwaan oproept terwijl ze notabene wel wordt geschaduwd. Andere verwikkelingen vond ik clichématig: de ouwe jongens krentebrood-sfeer tussen de Britten bijvoorbeeld, of de m.i. vrij obligate toevalligheid dat Johanne een oude strijdmakker (een vrouw, overigens) op straat aantreft op de dag dat Duitslands capitulatie wordt gevierd. Dat zal een kwestie van smaak zijn, of misschien van onkunde: ik ben geen liefhebber van spionageromans , heb daar dus geen affiniteit mee en daardoor begrijp ik dat genre ook niet zo goed. Maar dat soort zaken bederven voor mij wel het leesplezier.

Daarom vond ik "Blauwe ster" toch enigszins teleurstellend, hoe intrigerend ik de opzet ook vond en hoe krachtig sommige bladzijden ook zijn. Aan de andere kant voegt het door zijn afwijkende perspectief wel weer iets moois toe aan de cyclus als geheel, vooral door de boeiende contrasten met "De kop in het zand". Daarom ben ik toch wel blij dat ik "Blauwe ster"gelezen heb. En ik ben nog steeds benieuwd naar eventuele volgende delen in deze cyclus, want er zijn nog de nodige cliff hangers die om nadere behandeling vragen!