De kracht van vervalsingen

Een fascinerend boek weer van Eco, zij het soms taai en wijdlopig, en zij het naar mijn smaak minder sterk dan De naam van de roos en De slinger van Foucault. Maar wel fascinerend dus, en zoals steeds bij Eco knap opgebouwd, en (eveneens kenmerkend voor Eco) weer op flink wat research gebaseerd.

De hoofdpersoon is ene Simone Simonini, doordrenkt van jodenhaat en vervalser uit roeping. En veel van die vervalsingen zijn bedoeld om het antisemitisme van een even solide als fictieve basis te voorzien: jattend uit literatuur van zijn tijd (Eugene Sue, Dumas, Maurice Joly en vele anderen) verzint Simonini op bestelling de ene na de andere zogenaamde Joodse samenzwering tegen de wereld, waar dan antisemieten hun voordeel mee kunnen doen bij hun anti-joodse stemmingmakerij. Behalve het genoegen van het vervalsen en botte geldzucht heeft Simonini hiervoor maar een enkele drijfveer: redeloze haat. Maar ja, zoals een ander personage zegt: 'We kunnen niet ons hele leven van iemand houden (...). Maar we kunnen wel iemand ons hele leven haten. Mits die er altijd is om onze haat te voeden. Haat verwarmt ons hart'. En de door Simonini verzonnen Joodse intriges wakkeren die haat dus nog verder aan, zelfs zijn eigen haat, terwijl hij weet dat hij alles verzint of uit feuilletonromans jat.

De hoofdpersoon van Eco is dus iemand die met elementen en motieven uit samenzweringsliteratuur onze redeloze haat voedt. Bovendien gebruikt Eco ook zulke motieven voor zijn eigen roman, waardoor die roman een behoorlijk paranoide sfeer uitademt. Simonini heeft bijvoorbeeld een dubbelganger, misschien een afsplitsing van zijn eigen schizofrene persoon, dus misschien is hij het zelf op momenten dat hij zich iemand anders waant. Hoe dan ook, hij en zijn dubbelganger hebben beiden geheugenverlies, corrigeren elkaars dagboeken, en schrikken zich dood van de door geheugenverlies verdrongen misdaden die ze van elkaar en zichzelf onthullen. Hun beider bewustzijn is echter in feite een vervalsing van de realiteit, want ze zien allebei maar een deel van die realiteit vanuit een verwrongen perspectief. En dan is er ook nog een verteller, die uit beide dagboeken de ware geschiedenis reconstrueert. Maar hoe betrouwbaar is die verteller? Is wat hij ons vertelt misschien ook vervalsing en verzinsel?

Aldus roept Eco, op m.i. knappe wijze, een sfeer op waar alles vervalsing en hallucinatie is en waarin achtervolgingswaanzin domineert. Een sfeer ook waarin moedwillig verzinsel een enorme kracht heeft. Dit ook door allerlei nevenintriges over hallucinerende godsdienstwaanzinnigen met meervoudige persoonlijkheden, intriganten, dubbelspionnen met schimmige achtergrond, geheim agenten met dubbele agenda's en wisselende loyaliteiten. Eco heeft veel research gedaan, en citeert op basis daarvan veel antisemitische verzinsels die van invloed bleven tot in WO II en daarna. Eco demonstreert bijvoorbeeld dat de totaal uit de duim gezogen Protocollen van de wijzen van Zion, door Hitler nog aangehaald als bewijs van Joodse wereldcomplotten, terug grijpen op stokoude en al evenzeer uit de duim gezogen bronnen. Hij laat daarmee nog maar eens zien dat het antisemitisme helaas een lange, uit vervalsingen en verzinsels opgetrokken geschiedenis heeft. Maar knapper en fascinerender nog vind ik hoe Eco de lezer meesleurt in die sfeer waarin vervalsing en dubbelzinnigheid alle eenduige waarheid verdringen, en hoe hij daarmee de kracht van vervalsingen en verzinsels bladzijden lang heel overtuigend voelbaar maakt.