Een jonge heel originele Amerikaan, die toch schrijft als een klassieke Rus

Dit boek is wel heel uitbundig bejubeld door Guus Bauer in "Tzum", dus kocht en las ik het in een opwelling. En potverdorie, geweldig inderdaad! Het tweede boek nog maar pas van een jonge Amerikaan, die kennelijk bulkt van het talent, want de stijl en plot van dit boek is opmerkelijk origineel terwijl het tegelijk de diepgang heeft van de klassieke Russen. Dat zie je niet vaak!

Het boek bestaat uit 9 verhalen, die op zichzelf al opmerkelijk strak zijn gecomponeerd en prachtig zijn geschreven, maar die nog aan diepgang en allure winnen doordat ze op bijzonder ingenieuze wijze aan elkaar worden gelinkt. Je zou deze verhalenbundel dus ook een experimentele roman kunnen noemen, even gefragmenteerd als de Russische maatschappij die in het boek centraal staat, maar ook duister glanzend door de briljante stijl van elk fragment en door de wijze waarop de fragmenten elkaar spiegelen en versterken en belichten. In de hoofdstuktitels wordt zelfs de indruk gewekt dat je het boek zou kunnen lezen als een tape vol met favoriete muzieknummers, waarbij elk muzieknummer een persoonlijk verhaal vertelt en de tape als geheel een beeld geeft van 70 jaar Russische geschiedenis.

Daarmee is het meteen ook een verhaal vol gefragmenteerde en door naargeestig Russisch geweld gefnuikte levens, waarin de chaos ook nog eens van generatie op generatie wordt doorgegeven. Een verhaal ook over de verliezers van die geschiedenis: vervolgden onder Stalin, verklikkers onder Stalin die in latere tijdperken tot paria worden verklaard, gedesillusioneerde zelfkantfiguren die kiezen voor gewelddadige misdaad, rebellen en gevangen genomen Russische soldaten nabij Grozny, bewoners van Grozny. In het eerste verhaal zien we al meteen een fascinerende verliezer: een mislukte kunstenaar die in opdracht van het Stalinistische regime allerlei in ongenade gevallen personen uit officiële foto's en kunstwerken verwijdert, maar die tegelijk stiekem het gezicht van zijn in ongenade gevallen broer in diezelfde kunstwerken verwerkt. Dus aan de ene kant is hij iemand die retoucheert in opdracht van De Machtigen, en aan de andere kant is hij subversief. Of, beter misschien: aan de ene kant is hij de anti-kunstenaar die afbeeldingen verwijdert, aan de andere kant de ultieme kunstenaar die juist beeltenissen toevoegt aan de officiële geschiedenis. En dat laatste maakt hem naar mijn idee ook tot een belichaming van hoop, ook al gaat hij aan zijn daad ten onder.

Het gaat dan wel om hoop die steeds bijna versmoord wordt door stuwmeren van vervuiling, uitbuiting, redeloze chaos, geweld en ontzetting. Dat laatste kan Marra echt geweldig goed beschrijven. Bijvoorbeeld: "Danilo holds his cheecks in his large hands. His red eyes radiate substratum pain, an ache so deep and unyielding that Kolya witnesses it as a geologic event". Tegelijk is de glanzende stijl van Marra weer een soort van tegenwicht tegen de beschreven ontzetting, en is hij ook erg goed in het beschrijven van glimpen van hoop. Bijvoorbeeld in het fragment over Kolya's moeder, die mijmert over een oude prentbriefkaart waarop de Zwarte Zee staat afgebeeld en droomt hoe zij daar rondloopt. "Sealed within the worn postcard edges was a sunlit world where my mother splintered into thousands of imagined selves", zo staat er dan. Prachtig ambivalent beeld: treurig door die vergane briefkaart die zo nadrukkelijk de onbereikbaarheid van deze zonbeschenen wereld symboliseert, maar toch is er die zonbeschenen wereld waarin die moeder aanwezig is. Weliswaar alleen als "thousands of imagined selves" die helaas geen van allen echt bestaan, maar in haar fantasie en die van haar zoon bestaan ze wel, en DAT telt.

Dit boek imponeert zonder meer als beschrijving van 70 jaar Russische hectiek, met name die van rondom de Tsjetsjeense oorlog. De onderkoeldheid en de ironie van deze beschrijvingen werken daarbij al even indringend als de pregnante beeldspraak en de schrijnende oneliners die Marra achteloos uit de mouw schudt. Ook imponerend is hoe Marra diverse heel complexe personages in een paar pennenstreken neerzet, en zo empathie oproept ondanks hun soms ijzingwekkend schurkachtige kanten. Hij heeft maar weinig woorden nodig om werkelijkheden die erg zwart-wit lijken in vele genuanceerde grijstinten te schilderen, en dat vind ik knap. Maar nog imponerender vind ik het motief van wanhopige maar onuitroeibare hoop dat in de meeste verhalen opduikt. Die hoop wordt steeds levend gehouden door de kunst en de fantasie: de censor die beeltenissen van zijn broer toevoegt aan geretoucheerde afbeeldingen (waardoor hij clandestien trouw betuigt aan zijn broer en aan zijn eigen verdrongen kunstenaarschap), de moeder die als fantasiebeeld in een oude prentbriefkaart ronddwaalt, en zo nog veel meer. In zijn verhalen weet Marra dus mooi gestalte te geven aan het motief van kunstzinnige verbeeldingskracht, als onmachtig maar ook onontbeerlijk weermiddel tegen barre tijden. En dat doet hij misschien nog mooier door de stijl en vorm van zijn boek: een vorm die door zijn originaliteit niet bezwijkt aan de 70 jaren Russische ellende, een stijl die ondanks die ellende blijft fonkelen en schoonheid blijft peuren uit de totale treurnis.

Ik ben kortom blij dat ik Marra nu ontdekt heb. Zijn eerste boek zou ik maar zo eens kunnen gaan bestellen binnenkort, zijn toekomstige boeken hou ik scherp in de gaten!