De angstwekkende verlokkingen van grensoverschrijdende verbeelding

"De vegetariër" vond ik een intrigerend ambigue roman: even poëtisch als schokkend, even verleidelijk als afstotend, en voortdurend erg origineel. Op de flaptekst wordt het basisgegeven al verteld: de jonge Koreaanse vrouw Yeong-hye weigert van de ene dag op de andere om vlees en andere dierlijke producten te eten, wordt meer en meer bevangen door het even extatische als wanhopige verlangen om aan haar lichaam te ontsnappen en te metamorfoseren in een plant of boom, en eindigt in totale waanzin. Als lezer krijgen we nooit rechtstreeks toegang tot haar gedachten en overwegingen, behalve dan via enkele intens poëtische en ongrijpbare passages over haar surrealistische dromen. Wel beleven we mee hoe anderen haar zien: haar bijna grotesk middelmatige echtgenoot die niets van haar begrijpt, haar kunstzinnige zwager die oneindig gefascineerd raakt door Yeong- hye en deze fascinatie vormgeeft in experimenteel-erotische tekeningen en videofilms gevuld met raadselachtige metamorfoses waarin mens, plant en dier in elkaar versmelten, en zus In-hye die haar toch al dunne en puur uit volharding opgetrokken levensdraad veel dunner voelt worden.

In een paar tussenzinnen wordt wel iets van een verklaring gesuggereerd: Yeong-hye lijkt verstikt door haar bovenmatig grijze huwelijk, de gewelddadigheid van haar vader al vanaf haar prille jeugd, en door de verstikkende onverschilligheid en wurgende conventies van de Koreaanse maatschappij. Maar wat haar precies drijft blijft grotendeels een raadsel, en juist dat vind ik ijzersterk. Zoals ik ook de ambiguïteit van de roman ijzersterk vind: de wijze waarop hij tegelijk bewondering en afschuw oproept voor Yeong-hye's hongerkunst en verlangen naar metamorfose. Die beide motieven deden mij aan Kafka denken: aan zijn verhaal over de hongerkunstenaar die uit afschuw van de wereld alles wat de wereld hem voorzet weigert te eten, en de metamorfoses in diverse andere verhalen. Bij Kafka is dat dan naar mijn gevoel verlokkelijk maar vooral vrij afschuwelijk, bij Han Kang eveneens al is het verlokkelijke wat nadrukkelijker neergezet. De wijze waarop Yeong- he en haar kunstzinnige zwager de grenzen opzoeken en overschrijden roept daardoor fascinerende vragen op: hoe ver mag een mens gaan in zijn zelfdestructie, hoe ver mag de omgeving gaan in het corrigeren daarvan? Die vragen komen al op bij Yeong-hye's weigering vlees te eten: op zich een nobel streven, maar haar specifieke vorm van vegetarisme leidt tot zelfuithongering en dat gaat ver. Bovendien kiest ze niet voor het vegetarisme uit verstandelijke overwegingen, maar omdat ze daartoe gedreven wordt door dubbelzinnige en intense droombeelden. De vragen worden echter nog prangender en onoplosbaarder in de scenes dat de nagenoeg doodgehongerde Yeong-hye gedwongen wordt gevoed: is dat nu repressief geweld van een conventionele maatschappij die haar rebellie en drastische keuzes weigert te begrijpen, of een gerechtvaardigde poging om een reddeloos verlorene toch te redden? Wat allemaal samenhangt met de al even onbeantwoordbare kernvraag: is Yeong-hye een waanzinnige, een heldin die de moed heeft haar intense dubbelzinnige dromen te volgen, of allebei en geen van beide?

Die vraagstukken worden op intrigerende wijze voelbaar gemaakt. Maar nog mooier dan dat vind ik de passages waarin het verlangen naar grensoverschrijding voelbaar gemaakt wordt, in heftige intense en poëtische beelden die verlokken en schokken tegelijk. Beelden ook die vaak een opmerkelijke combinatie laten zien van extremiteit en stilte, vermoedelijk omdat de extremiteit leidt tot totale onthechting. Bijvoorbeeld in de experimentele filmmontages die Yeong-hye's zwager bedenkt: "Een opeenvolging van scenes, heen en weer slingerend van geweld naar tederheid, waarbij geen enkele extremiteit geschuwd werd. EEN verstild, uitgerekt moment van kalme verlossing, het extreme veredeld tot een soort vredigheid". En later wordt hij helemaal overweldigd hierdoor: "Het voelde alsof zijn lichaam overliep van hun diepe tinten, al die latente energie in hem- het was bijna ondraaglijk. Zijn leven had een nieuwe intensiteit gekregen". Intrigerend is ook hoe zuster In-hye, in een van angst doordesemde koortsdroom, even een hallucinatoire glimp opvangt van de metamorfose waar Yeong-hye naar snakt: "Zwarte regen, zwarte wouden, de lichte kleur van het patiëntenuniform, doorweekt. Nat haar. Zwarte berghelling. Yeong-hye, een beginnende massa gevormd uit donkerte en water, rechtop als een geest". Mooie passage, vind ik, door de hijgerige toon die de intensiteit benadrukt en het beeld dat Yeong-hye alleen nog een BEGINNENDE massa is . En prachtig vind ik ook hoe later de aan onthechting gepaarde smart van In-hye beschreven wordt: "De pijn voelt als een gat dat haar verslindt, een bron van intense angst en toch, tegelijk, een vreemde, stille rust".

Dit soort passages fascineren mij zeer, omdat ze zo krachtig het verlangen naar metamorfose en onthechting oproepen, omdat ze het rebelse '"NEE!!" tegen de wereld zo intens uitschreeuwen, omdat ze zo overtuigend voelbaar maken hoe verlokkend het is aan de wereld te ontsnappen en helemaal te gaan voor ervaringsintensiteiten die niet van deze wereld zijn. Het is wel een soort intensiteit die ik alleen in de verbeelding kan en durf te beleven, want in het echte leven durven en kunnen u en ik dat niet. Maar door dit boek durfde ik het in mijn verbeelding tenminste voor even wel aan, en had ik voor even een visioen van een belevingswereld voorbij mijn eigen angstige en conventionele grijze wereldje. En vooral daarom heb ik dit boek met behoorlijk rode oren gelezen.