Onnavolgbaar bokkige bewegingen rond een afwezige kern

Ik kies mijn boeken vaak puur op basis van toevallige impulsen. Van Gerrit Krol heb ik b.v. al een tijdje de verzamelbundel "Krols keus" (twee romans, een essay, een aantal columns), maar lezen ho maar. Totdat ik zag dat de stijl van de net door mij gelezen Tonnus Oosterhoff vergeleken werd met die van Gerrit Krol. Diens roman "Een Fries huilt niet" is een favoriet van Krol zelf (daarom staat-ie ook in "Krols keus"), en ook van een paar Krol-fans, dus sloeg ik hem open. En nu sla ik hem met een brede grijns weer dicht, met als vaag voornemen ooit nog meer van hem te gaan lezen.

Het is overigens nauwelijks mogelijk dit boek te parafraseren. Zoals alle Krol-recensenten volgens mij steeds zeggen over al Krols boeken. Zijn stijl is volkomen oorspronkelijk, en cirkelt steeds rond een kern die niet wordt benoemd. Er staan opmerkelijk veel witregels in het boek, en de zinnen lijken steeds meer met ruimte tussen de woorden gevuld dan met concrete betekenis. De plot bied ook geen houvast, want die is er niet. Oké, er is een hoofdpersoon, die als ik-figuur vertelt over zijn werk, zijn filosofische gedachten, zijn vrouw, zijn reizen en zijn neigingen tot vreemdgaan. Maar dat doet hij met bijna ultra-Groningse (Friese?) bokkigheid en terughoudendheid, in zinnen die meer verhullen dan prijsgeven en die soms meteen weer worden herroepen ook. En die zinnen zijn dan weer hele gekke combi's van gortdroge grappen en diepzinnigheid. Waarbij die diepzinnigheid dan weer eerder een ongrijpbare en wat bokkig-ironische suggestie is tussen de regels door dan een grijpbaar inzicht. Dat wordt nog versterkt doordat de verteller allerlei schemaatjes en tekeningetjes (zelfs formules) in zijn boek opneemt, waarin een soort wiskundige abstractie wordt gecombineerd met filosofisch inzicht, maar dan weer zo tegendraads dat ook hier de kern je ontglipt. Of zodanig dat er een gedachtesprongetje ontstaat, een kleine maar prikkelende kortsluiting in je hoofd. Zoals bij een simplistisch tekeningetje van een weg die scherp afbuigt naar links, terwijl het verkeersbord aangeeft dat hij scherp afbuigt naar rechts. Wat trouwens een treffende afbeelding is van hoe hoofdpersoon Robert Roffel denkt.

Goed, Robert Roffel voelt bijvoorbeeld liefde. Maar wat is dat dan volgens hem? "Zon in een lege straat, zinloos en schitterend. De val van licht in vitrage. Zwaar verkeer als dat, aan alle kanten door blauw spattend lichtbegeleid, de bocht omtrekt.... Waarom word je bij deze verschijnselen, als je jong bent, zo warm en wijd? Weet je niet. Spanning. Nu, precies zo is het met de liefde, in het begin. Je weet niet eens wat er gebeurt. Kracht". Wonderlijk terughoudende formulering, waarin naar mijn gevoel de ongrijpbaarheid en het niet eenduidig kunnen of willen benoemen hoogtij viert. Wat nog wordt versterkt doordat Robert Roffel even later doodleuk zegt dat hij dit gevoel, toen hij 'zijn' Yvonne leerde kennen, juist niet had. Maar intussen vind ik dit toch mooie zinnen over de liefde, juist door die ongrijpbaarheid. En ook door de volkomen oorspronkelijke en eigenzinnige woordkeus. Bijvoorbeeld door de combinatie van 'zinloos' en 'schitterend', en de wijze waarop vervoering met heel gortdroge korte zinnetjes wordt gecombineerd. Zoals Krol het formuleert zie je het nergens, en het is onmogelijk te parafraseren, en daardoor ook niet te vertalen in gemeenplaatsen. Misschien is dat wel wat mij het meeste charmeert. En misschien zet hij mij juist daardoor wel aan tot nieuwe mijmerijen over wat dat nou eigenlijk is, liefde. Zoals Krol het nu zegt had ik het in elk geval nog niet bekeken.

Zo ook met werk, trouwens. "Zitten we in zo'n bouwkeet met de stoel achterstevoren tussen de benen plannen te maken. Met de snelheid waarmee je leeft vlieg je, als vogels, allemaal dezelfde kant uit en het volgende ogenblik zwerm je allemaal de andere kant uit. Machtig om in zo'n zwerm opgenomen te zijn als je vliegen kan". Weer zo'n wonderlijke formulering. En op de een of andere manier werpt die een nieuw licht op mijn eigen ervaring als werkmier. Want ja, ik herken dat ergens wel, dat enthousiasme van samen vliegen. Maar ik herken ook hoe je samen alle kanten op kan zwermen en hoe richtingloos het werken aan iets soms is. Ik herken ook hoe dat enthousiasme en die richtingsloosheid kunnen samengaan, zonder dat ik goed weet waarom dat zo is en hoe dat dan werkt. En de verwonderlijkheid van dat fenomeen wordt voor mij dan weer treffend in taal gevat door de verwonderlijkheid van deze korte alinea. Een verwonderlijkheid die ook naar voren komt verderop in het boek: "Wat een geluk dat al die krachten beide precies even groot zijn, heb ik altijd gedacht, het kleinste verschil zou onze aarde al uit zijn evenwicht hebbn gebracht, maar nu weet ik, voorgelicht door de wetenschap, dat er op de aarde, in zijn baan, helemaal geen krachten worden uitgeoefend. Hij volhardt eenvoudig in de beweging die hij met eenparige snelheid langs zijn eigen baan volvoert: een rechte lijn, zoals Newtons wet ons leert, alleen is die lijn door de zon gekromd en zo is ook de rechte lijn die ieder van ons volgt door het leven... gekromd, door het werk oftewel het geld". Tamelijk onnavolgbare redenering, die ineens uitkomt op een even raadselachtig als voor mij treffend beeld: hoe onze levenslijn gekromd wordt door het werk. Hoe meer ik over mijzelf als werkmier nadenk, hoe raker ik het beeld vind. Of: hoe meer ik naar dat beeld kijk, hoe meer ik mijmer over de gekromde lijn van mijn bestaan als werkende mens.

Aantrekkelijke schrijver, die Krol. Met een volkomen oorspronkelijke stijl, en misschien zelfs een eigen genre: "Een Fries huilt niet" wordt een roman genoemd, maar het zit vol passages die eerder aan essays doen denken, die dan weer geformuleerd zijn als suggestieve proza-gedichten. Ik hou daar wel van. Dus ik lees vast meer van Krol. Ooit.