Snakken naar romantiek

Dit boek las ik in kader van de Dizzie-community Classics United, en zonder die aanleiding zou ik het vermoedelijk nooit hebben gelezen. Want ja, andere Couperusjes (zoals Noodlot of De berg van licht)hadden mij ooit zeer gesmaakt, maar dit leek mij echt een sentimentele draak van een boek. Dat echter bleek gelukkig helemaal niet waar te zijn: ik vond Eline Vere, ondanks alle zwaarmoedigheid en sentimentaliteit, een erg gevarieerd, onderhoudend en mooi geschreven boek.

De stijl is wennen, in het begin, maar ik vond het uiteindelijk allemaal prachtig. Bijvoorbeeld de volgende passage over hoe Eline, bij het sterfbed van haar tante, zich verliest in dromen van romantische lectuur: 'Ook bij tantes ziekbed, waar zij, met een gevoel van romantische voldoening, waakte, en zich een slapeloozen nacht afsloofde met duizend kleine zorgen, las zij ze, en las zij ze weêr. In de atmosfeer der ziekekamer, doorgeurd met een geëtherizeerden medicijnreuk, kregen de deugden en begaafdheden der edele helden, de smettelooze schoonheden der hellebooze en hemelreine heldinnen eene onweerstaanbare bekoring van lokkende onwaarheid; en Eline voelde zich vaak door een hartstochtelijk verlangen aangegrepen, om te logeeren in een dier oude Egyptische kasteelen, waar graven en hertoginnen elkaâr met eene hoffelijke etiquette zoo elegant beminden, en elkander rendez-vous gaven in den manenschijn van een eeuwenoud park, als in een electrisch lichteffect, tusschen het vaag blauwgroene geboomte van toneelcoulisses'.

Lange zinnen, vol krullendraaierij en versieringen, en behoorlijk ouderwets qua woordkeus, spelling en ritme. Maar naar mijn smaak wel ongelofelijk raak van inhoud, als je er eenmaal aan gewend bent. Fascinerend en verrassend in deze passage vind ik bijvoorbeeld dat Eline de bekoring voelt van 'een lokkende onwaarheid': ze snapt best dat de werelden waarvan zij droomt verzonnen zijn, door kunstenaars in elkaar geknutseld, even onwerkelijk als een toneeldecor, en TOCH - of misschien: juist DAAROM- voelt zij zich erdoor aangetrokken. En na nog een paar van dat soort krullendraaierige zinnen voel je hoe het zit: Eline verlangt naar onechte paradijzen zoals in muziek (opera!), toneel en schilderkunst, omdat de werkelijke wereld haar niet genoeg is. En omdat ze ook niet de creatieve kracht heeft om als een kunstenaar haar eigen werelden te scheppen, is ze gedoemd om ten onder te gaan aan het onvervulbare karakter van haar verlangen. Precies die doem zet Couperus dus in een paar van die typische Couperus-zinnen heel raak neer, zoals hij ook de intensititeit van dit verlangen mooi neerzet, evenals de onvermijdelijke teleurstelling en wanhoop. En ook de ondergang van Eline: haar gevecht met haar oprukkende waanzin, de wijze waarop ze bijna zonder het zelf te beseffen en zelfs zonder er echt voor te kiezen zichzelf ombrengt. Dat beschrijft Couperus naar mijn smaak echt heel meeslepend en knap: hij beschrijft de verwarring, twijfel en wanhoop van Eline niet 'van buitenaf' maar van binnenuit, en dat doet hij prachtig.

Mooi en verrassend vond ik ook dat dit boek voor ruim de helft helemaal niet over Eline Vere gaat, maar over andere kleurrijke personages met elk hun eigen melancholie en verlangen. Dat komt zonder meer de variatie en levendigheid van het boek ten goede, al was het maar omdat al die roerselen en lotgevallen van al die andere personages ook weer sierlijk en boeiend zijn opgeschreven. Bovendien werpen die lotgevallen weer een ander intrigerend licht op het noodlot van Eline, omdat ze op sommige punten daaraan raken en er in andere opzichten juist van verschillen. Zo is er Otto, de door Eline uiteindelijk versmade geliefde, die net als Eline zeer lijdt maar anders dan Eline daar niet aan onderdoor gaat. Daarmee lijkt hij verstandiger dan Eline, maar aan de andere kant kun je ook zeggen dat Eline juist consequenter voor haar hartstocht kiest en geen genoegen neemt met de wellicht wat al te banale troost die Otto vindt. Ook is er een koppeltje dat een heel ontroerend beschreven soort huiselijk en knus geluk vindt: geen wanklank, geen pijn, geen loos gedroom van 'lokkende waarheid', maar gewoon blijschap met elkaar en met het leven in al zijn simpelheid. Tsja, stukken gezonder dat Elines zelfdestructieve passie, maar ook misschien wat saai en troosteloos, al zien beide knusse verliefde mensjes dat zelf niet zo. Ook is er Paul, die net als Eline worstelt met zijn artisticiteit: hij echter vlucht in een huwelijk en sublimeert zijn artisticiteit in luxe. Zoals Vincent, neef van Eline en eveneens rusteloos artistiek, ervoor kiest de hele wereld rond te reizen en nergens te wortelen. Of de vader van Eline, wel een scheppend kunstenaar, maar niet tegen hel leven bestand. Maar niettemin in zijn sterven wel grootser en edeler, volgens Eline althans, dan banale burgermannen die alleen maar vegeteren in een leven zonder enig gevoel.

Een boek dus over allerlei verschillende vormen van melancholie en verlangen. Daardoor een heel gevarieerd boek, en ook heel genuanceerd omdat al die verschillende vormen aandachtig worden beschreven en niet worden veroordeeld. Een vrij treurig boek ook, door al die vormen van melancholie en verlies. Maar tegelijk ook een boek waar ik vrolijk van werd, puur door de sierlijke en heel rake stijl waarin al die melancholie is opgeschreven. Ik ben kortom aangenaam verrast, en ik zal daarom toch ook eens andere Couperusjes gaan proberen!