Liefde, obsessie, grilligheid

Dit is geloof ik een van Vestdijks minder bekende romans, maar ik heb hem met behoorlijk rode oren gelezen. Het verhaal speelt in de jaren dertig, en draait om de nogal vreemde en groteske liefde die de ik-figuur Johan Roodenhuis voelt voor de dienstmeid Else Böhler.

Die 'liefde' is eigenlijk meer een obsessie, waarin afkeer, begeerte, liefde en haat een ondoorgrondelijke kluwen vormen. Else Böhler is eigenlijk alleen het grillige product van Roodenhuis' verhitte verbeelding, en ze blijft voor Roodenhuis ook een mysterie. Zoals Roodenhuis ook een mysterie blijft voor zichzelf en de lezer: zijn obsessie voor Else is dus behoorlijk ongrijpbaar, maar zijn afkeer voor zijn eigen ouderlijk huis (en de ietwat troebele haat-liefde verhouding met zijn moeder) is dat nog meer. Uiteindelijk escaleert het allemaal volkomen, tijdens een volkomen groteske en bizarre cabaretvoorstelling in Nazi-Duitsland, vol met verklede revue-figuren en niet erg frisse S.A.-soldaten. En die escalatie is niet alleen een passende ontknoping van een bizarre liefdesgeschiedenis, maar ook een griezelig scherp sfeerbeeld van Nazi-Duitsland in de jaren dertig.

Fascinerend bij Vestdijk vind ik de verwrongen psychologie van zijn personages, de veelkantigheid van hun obsessies, de paradoxale grilligheid van hun gemoed. Alles heeft in Vestdijks wereld altijd meerdere gestalten tegelijk, niets is ooit eenduidig. En dat wordt dan steeds beschreven met zinnen die stijf staan van intense emotie en tegelijk van scherpzinnige verstandelijke analyse; zinnen waarin ratio en emotie op enorm spannende wijze zijn verknoopt; zinnen dus die zichtbaar worstelen met iets ongrijpbaars dat niettemin blijft fascineren. Ook in Else Böhler komt dat allemaal weer prima naar voren. Wat een schrijver!