Fraai slot van een fraaie trilogie

Dit boek is dus het derde en laatste deel van een 'roman in drie
delen', en als je die achter elkaar leest is het echt geweldig. De
aanvankelijk oeverloos lijkende uitweidingen en zijpaden komen in
deel III prachtig bij elkaar: het hele boek blijkt dan een
meditatieve mijmering over schuld, berouw, verlies, eenzaamheid en
verraad, waarbij het opmerkelijk is hoe weinig de zo scherp
observerende personages uiteindelijk weten over zichzelf. De
observaties zijn niettemin uiterst subtiel en genuanceerd, al
leveren ze geen sluitend beeld op: daar raak je als lezer
behoorlijk verslaafd aan. Marias lijkt bovendien te denken dat een
'sluitend beeld' te simpel is en te saai, en kiest daarom voor
droom en associatieve mijmering. Mooi is vooral hoe de ene
herinnering resoneert in de andere, hoe herinneringen en
belevenissen van diverse personages in elkaar grijpen en elkaar
compliceren. Mooi is vooral ook dat de mijmering over de betekenis
van dit alles eindeloos door gaat: elk verhaal is bij Marias
eindeloos, geen enkele gebeurtenis heeft een duidelijk einde of
beging, en precies dat geeft aan elke gebeurtenis zijn mysterieuze
rijkdom. Die overigens niet altijd aangenaam is: de ik-figuur
bijvoorbeeld komt al mijmerend diverse kanten van zichzelf tegen
die hij liever niet had ontdekt. Volgens mij is deze romancyclus
ook wel verreweg het beste dat Marias gemaakt heeft. Persoonlijk
vind ik zijn vorige boeken -voor zover ik die ken tenminste - in
elk geval behoorlijk wat saaier.