Elegante en trefzekere lichtheid

(Oorspronkelijk geplaatst als blog op Dizzie.nl, augustus 2010)

De Hongaar Dezsö Kosztolányi werd geroemd door zijn tijdgenoten Sandor Marai, Thomas Mann en André Gide. Zijn boeken zijn ook kort geleden in het Nederlands vertaald, en staan ook allemaal op Dizzie. Maar ten eerste zijn ze iets moelijker te vinden door een incidentele spellingsfout in voor- of achternaam: het is dus Dezsö (zs, puntjes boven de o) Kosztolányi (hier juist sz, accent op de a). Ook heeft er nog niemand een reactie of duimpjes bij zijn boeken gezet. Daarom heb ik zojuist alle boeken van vijf duimen voorzien, en plaats ik bij deze een blog.

Het gaat dus om Anna (volgens mij zijn mooiste boek), De bekentenissen van Kornel Esti (zijn meest amusante boek), Leeuwerik (zijn meest ontroerende boek) en Nero, de bloedige dichter (zijn meest bloederige boek). Kosztolányi heeft naar mijn smaak een heel trefzekere en elegante, vaak zelfs poëtische stijl, en zijn formulering is steeds kraakhelder en origineel. Ook is hij altijd vederlicht. Al die kenmerken zie je ook als hij heel treurige of bloederige taferelen beschrijft: waar je zwaarte zou verwachten krijg je lichtheid, en daarmee een onverwacht nieuw licht op de wereld. In Anna bijvoorbeeld is er allerlei sociaal onrecht en persoonlijk leed, maar de stijl van het boek blijft licht en elegant. Daarmee wordt alle ellende niet miskend, maar alleen op een heel andere (en m.i. ook heel treffende) manier beschreven, anders dan je verwacht, anders dan anderen het zouden doen en hebben gedaan. Naar mijn idee maakt Kosztolányi dit leed (en dit sociaal onrecht) door zijn lichtheid en originaliteit juist NOG pijnlijker. In Nero, of de bloedige dichter wordt veel gemoord en gestorven, en kijkt o.a. Seneca recht in de zwarte muil van de dood. Ook hier echter blijft de stijl elegant en licht, wat niets af doet aan de verschrikking maar er juist een heel ander perspectief op geeft. Leeuwerik tenslotte gaat over een, tja, minder elegant en vrij arrogant meisje, en de combinatie van frustratie (ze is uiteindelijk nogal een blok aan het been) en liefde die haar ouders voor haar voelen. Toch is het door de stijl een bijzonder ontroerende, innemende, originele en ook amusante roman, wat je bij zo'n onderwerp niet direct zou vermoeden.

Ach, ik zou nog vele zinnen lang door kunnen gaan, maar ik doe het niet. Ik zou zeggen: oordeel zelf. Lees Kosztolányi, mischien eerst Leeuwerik en daarna de rest. Lees hem, en geniet!