Een overdonderend debuut

"Misschien Esther", het debuut van Katja Petrowskaja, is in vele Duitse kranten uitbundig bejubeld. Volkomen terecht, naar mijn smaak: echt een verbluffend prachtig boek, en een overdonderend debuut. Petrowskaja vertelt hierin het verhaal van haar vele verloren Joodse familieleden, die veelal in WO II door Duits oorlogsgeweld of Russische staatsterreur zijn omgekomen. En dat doet ze op een ongelofelijk oorspronkelijke wijze, in een vederlichte en poëtische taal vol onverwachte beelden en associaties. De levens die zij hier hervertelt lijken wel sprookjes, de verloren familieleden lijken wel droomfiguren uit een droevige maar ongehoord rijke droom. Soms lijken de personages zelfs te vliegen op de vleugels van de fantasie, zoals in de verhalen van Bruno Schulz. Soms zijn de verhalen doordrenkt van jubel om de schoonheid en weemoed om de vergankelijkheid van die schoonheid, zoals in het werk van Sebald. En steeds zijn de verhalen verbijsterend en verwonderlijk, vanwege de levensgeschiedenissen die worden verteld maar vooral vanwege de open, onbevangen en dichterlijke blik waarmee Petrowskaja naar die geschiedenissen kijkt.

Een van de zeer vele verhalen gaat over Rosa, de inmiddels overleden oma die op het eind van haar leven helemaal blind was en volkomen onleesbaar schreef. Dat beschrijft Petrowskaja dan zo: "Rosa kriebelde met haar regels tegen haar blindheid in, ze haakte de regels van haar verdwijnende wereld. Hoe duisterder het om haar heen werd, hoe voller zij de vellen beschreef. Er waren passages die onontwarbaar waren als vervilte wol, de aardappelprijzen aan het eind van de jaren tachtig raakten in de knoop met verhalen uit de oorlog en over vluchtige ontmoetingen. Het ene of andere woord sijpelde uit het wollen kreupelhout, de 'zieken', 'Moskou', 'hartenbloed'. Ik heb jarenlang gedacht dat ze te ontcijferen zouden zijn, in Amerika waren er apparaten die zulke regels konden ontwarren, tot ik begreep dat Rosa's schrifturen niet bedoeld waren om te lezen, maar om vast te houden, een dik gedraaide, onverwoestbare draad van Ariadne". Prachtig geschreven, vind ik. Schitterend ook hoe Petrowskaja juist ook de onleesbaarheid van deze onleesbare schriftuur respecteert: hoe zij dus juist de ondoordringbaarheid daarvan vasthoudt en eer bewijst.

Zo doet zij dat ook in haar andere verhalen: steeds blijft het raadsel intact, steeds wordt ruim baan geboden aan het verbazingwekkend vreemde en ongrijpbare van de geschiedenis en aan Petrowskaja's verwondering daarover. Daarbij gebruikt ze steeds ongelofelijk mooie poëtische zinnen en beelden, die vaak erg verrassend zijn en meestal ook heel ontroerend. Zij roept de geschiedenis en de gruwelen daarin niet op met feiten en getallen, maar met treffende poëtische details. Zij schrijft niet in algemeenheden over de jodenvervolging, maar beschrijft individuele levens in hun raadselachtige rijkdom. En dat dan steeds in een verbijsterend rijke en originele taal, die altijd onze verwondering voedt.

Ja, dit is echt een geweldig debuut. Ik hoop nog veel van deze schrijfster te gaan lezen.