Even mateloos als een walvis

Jaren geleden las ik dit boek voor het eerst, in het kader van Classic United herlas ik het in de m.i. prachtige vertaling van Barber van de Pol. Superlatieven schieten mij tekort: lees dit boek mensen, en geniet!

Zoals bekend draait het boek grotendeels om de strijd van kapitein Achab (in het Engels overigens Ahab) tegen de bijna mythische potvis Moby Dick. De bijna redeloze woede van Achab is fascinerend opgeschreven, en echt geniaal vind ik hoe ook Achab uitgroeit tot een bijna mythische figuur die vol razernij in opstand komt tegen alle geheimen en raadsels die het universum rijk is. Moby Dick is meer dan 'alleen' een potvis die hem ooit totaal vernederd, verminkt en verslagen heeft: Moby Dick is ook en vooral een personificatie van de voor Achab ongrijpbare pracht en gruwel van het hele universum, en juist die ongrijpbaarheid drijft Achab tot totale redeloosheid. Die woede en onmacht geven Achab naar mijn gevoel ook veel tragische grandeur, en maken hem tot een bijzonder boeiende figuur. Zeker, hij is een zot die iedereen in zijn waanzin meesleept, maar hij is tegelijk ook groots en meeslepend in zijn redeloze razernij en in zijn vergeefse zoektocht. Een personage als Achab kan elk boek dragen.

Toch draait dit boek om veel meer dan dit personage alleen. Erg meeslepend zijn ook de innerlijke monologen van diverse nevenpersonages, zoals de stuurmannen Starbuck en Stubbs. En echt geniaal zijn de bijna oeverloze uitweidingen van verteller Ismael over de ondoorgrondelijke immensiteit van de walvis en potvis in het algemeen en die van Moby Dick in het bijzonder. Bladzijden lang weidt hij uit over de enorme afmetingen van dit dier en over de schrik en bewondering die het inboezemt. Een heel hoofdstuk vol mythische verwijzingen heeft hij nodig om uit te leggen hoe de kleur wit, zeer kenmerkend voor Moby Dick, zowel kleurloosheid als synthese van alle kleuren symboliseert, en daarom symbool is van absolute (maar voor stervelingen onbegrijpelijke) zuiverheid EN absolute (dus voor stervelingen al even onbegrijpelijke) verschrikking. Alle hoofdstukken zijn ook in een andere stijl geschreven: Melville biedt ons dialogen, natuurbeschrijvingen, toneel, documentaire-achtige beschrijving van de walvisvaart, encyclopedische uitweidingen, innerlijke monologen, filosofie, mythologie en nog veel meer. Moby Dick wordt daardoor (en door zijn dikte) een immens en volkomen heterogeen boek, dat zich niet laat samenvatten of laat begrijpen. Maar het gaat dan ook over een immense en bijna mythische potvis: een wezen dat zich door zijn immensiteit en zijn bijna mythische proporties niet laat doorgronden. En precies die ondoorgrondelijkheid maakt van Moby Dick ook een overweldigend boek.

Zoals ik al zei: superlatieven schieten mij tekort. Dit boek moet je volgens mij niet willen begrijpen: je moet je er m.i. door laten meeslepen en overdonderen. Maar dan levert het ook een denderend genot op en een bulderende jubel. Ik heb het nu inmiddels een paar dagen uit, maar ik ben nog steeds euforisch.