Het totalitaire wereldwijde web

In zijn nieuwe roman Zuiverheid combineert Jonathan Franzen moeiteloos de persoonlijke zoektocht naar een vader met maatschappelijke vraagstukken over zaken als het totalitarisme van het internet en waarheidsvinding in de hedendaagse journalistiek.

De complexiteit van de roman komt niet goed tot zijn recht op de achterflap van de roman. Hierin wordt gerept over de zoektocht van Pip Tyler naar haar vader, maar dit is slechts een van de vele verhaallijnen die in Zuiverheid een rol speelt. De nieuwe roman van Franzen kan dan ook het best omschreven worden als een raamvertelling van zeven korte verhalen, waarin telkens het leven van een van de hoofdpersonen wordt uitgediept.

Vooral in de eerste helft van het boek moet je als lezer dus schakelen, niet alleen tussen de verschillende personages, maar ook tussen periodes en plaatsen van handeling. Het leven in het hedendaagse Oakland, opgroeien in de DDR in de jaren tachtig, en de oprichting van een bedrijf à la WikiLeaks in de binnenlanden van Bolivia – dat alles passeert de revue. In de tweede helft van het boek kom je er langzaam achter wat deze op het oog verschillende personen en verhaallijnen met elkaar te maken hebben.

Ondanks deze uiteenlopende personages en perspectieven voelt Zuiverheid nergens als los zand. Franzen weet namelijk, net als in zijn eerdere romans, onze hedendaagse maatschappij te doorgronden en zijn scherpe observaties lopen als een rode draad door zijn werk. In Zuiverheid richt hij zijn pijlen op het internet en de gevolgen daarvan voor onze privacy. Franzen gaat zelfs zo ver dat hij het internet vergelijkt met het totalitaire regime in het vroegere Oost-Duitsland. ‘Internet leek (…) te worden geleid door angst: de angst om niet populair en cool te zijn, de angst om iets te missen, de angst om te worden afgefakkeld of te worden vergeten. In de republiek waren de mensen doodsbenauwd geweest voor de staat; onder het nieuwe regime waren ze doodsbenauwd voor de staat van de natuur: doden of gedood worden, eten of gegeten te worden.’

Franzen verstaat dus de kunst om de vinger op een maatschappelijk zere plek te leggen, maar vooral in de tweede helft van het boek zijn deze bespiegelingen soms een onwelkome onderbreking van het plot. Dit neemt niet weg dat Franzen er met Zuiverheid in is geslaagd een beklemmend tijdsbeeld te schetsen; het is inderdaad bijzonder lastig om ook maar een dag aan het wereldwijde web te ontsnappen.